Duke ndriçuar nën diellin e vjeshtës në një shesh parade në Pekin, raketat e Ushtrisë Çlirimtare të Popullit lëviznin ngadalë përpara turmës mbi një flotë kamionësh gjigantë me kamuflazh. Me profil të mprehtë si gjilpërë, me gjatësi 11 metra dhe peshë 15 tonë, secila mbante shkronjat dhe numrat: “DF-17”.
Kina sapo i kishte prezantuar botës arsenalin e saj të raketave hipersonike Dongfeng. Kjo ndodhi më 1 tetor 2019, në një paradë për Ditën Kombëtare. SHBA ishte tashmë e vetëdijshme se këto armë ishin në zhvillim, por që nga ajo kohë Kina ka ecur me shpejtësi në përmirësimin e tyre.
Falë shpejtësisë dhe manovrueshmërisë, duke udhëtuar me më shumë se pesë herë shpejtësinë e zërit, ato përbëjnë një armë të frikshme, aq sa mund të ndryshojnë mënyrën se si zhvillohen luftërat.
Pikërisht për këtë arsye, gara globale për zhvillimin e tyre po nxehet gjithnjë e më shumë.
“Kjo është vetëm një pjesë e pamjes më të gjerë të garës gjeopolitike që po shohim të shfaqet mes aktorëve shtetërorë,” thotë William Freer, studiues i sigurisë kombëtare në institutin Council on Geostrategy.
“[Është një garë] që nuk e kemi parë që nga Lufta e Ftohtë.”
Rusia, Kina, SHBA: një garë globale
Ceremonia në Pekin ngriti spekulime mbi një kërcënim të mundshëm që vjen nga përparimet e Kinës në teknologjinë hipersonike. Sot ajo kryeson fushën e raketave hipersonike, e ndjekur nga Rusia.
SHBA, ndërkohë, është duke u përpjekur të zërë hapin, ndërsa Mbretëria e Bashkuar nuk ka asnjë.
Freer, nga instituti Council on Geostrategy, i cili ka marrë një pjesë të financimit nga kompani të industrisë së mbrojtjes, Ministria e Mbrojtjes dhe të tjerë, argumenton se arsyeja pse Kina dhe Rusia janë përpara është mjaft e thjeshtë: “Ata vendosën të investonin shumë para në këto programe disa vite më parë.”
Ndërkohë, për pjesën më të madhe të dy dekadave të para të këtij shekulli, shumë vende perëndimore u fokusuan në luftimin e terrorizmit të frymëzuar nga xhihadistët në vend dhe në luftërat kundër kryengritjeve jashtë vendit.
Atëherë, mundësia për të luftuar një konflikt të drejtpërdrejtë me një kundërshtar modern e të sofistikuar dukej një perspektivë e largët.
“Rezultati përfundimtar është se nuk arritëm të vërejmë rritjen e madhe të Kinës si fuqi ushtarake,” pranoi Sir Alex Younger, pak pas daljes në pension si kreu i Shërbimit Sekret të Inteligjencës Britanike në vitin 2020.
Edhe vende të tjera po ecin me ritme të shpejta: Izraeli ka një raketë hipersonike, Arrow 3, e projektuar si mjet interceptues.
Irani ka pretenduar se ka armë hipersonike dhe ka thënë se lëshoi një raketë të tillë ndaj Izraelit gjatë luftës së tyre të shkurtër, por të dhunshme 12-ditore në muajin qershor.
(Armët në fjalë udhëtuan me shpejtësi jashtëzakonisht të madhe, por nuk mendohej të ishin mjaftueshëm manovrueshme në fluturim për t’u klasifikuar si hipersonike të vërteta).
Ndërkohë, Koreja e Veriut po punon mbi versionet e saj që nga viti 2021 dhe pretendon të ketë një armë funksionale e të gatshme.
SHBA dhe Mbretëria e Bashkuar po investojnë tani në teknologjinë e raketave hipersonike, ashtu si edhe vende të tjera, përfshirë Francën dhe Japoninë.
SHBA duket se po forcon aftësitë e saj penguese, duke prezantuar armën hipersonike “Dark Eagle”.
Sipas Departamentit të Mbrojtjes së SHBA-së, Dark Eagle “sjell në mendje fuqinë dhe vendosmërinë e vendit tonë dhe të Ushtrisë, pasi përfaqëson shpirtin dhe vdekshmërinë e përpjekjeve të përbashkëta të Ushtrisë dhe Marinës për armët hipersonike.”
Por Kina dhe Rusia janë aktualisht shumë përpara dhe sipas disa ekspertëve, kjo është një shqetësim i mundshëm.
Shpejtësi ekstreme dhe lëvizje të paparashikueshme
Termi hipersonik i referohet diçkaje që udhëton me shpejtësi Mach 5 ose më shumë (që është pesë herë shpejtësia e zërit ose rreth 6,200 km/h). Kjo i vendos ato në një kategori krejt tjetër nga supersonikët, të cilët thjesht kapërcejnë shpejtësinë e zërit (~1,235 km/h).
Pikërisht kjo shpejtësi është një nga arsyet pse raketat hipersonike konsiderohen kërcënim i madh.
Raketa më e shpejtë deri më tani është ruse, Avangard, për të cilën pretendohet se mund të arrijë shpejtësi deri në Mach 27 (rreth 33,300 km/h), megjithëse më shpesh përmendet shifra Mach 12 (rreth 14,800 km/h), që përkon me dy milje në sekondë.
Sa i përket fuqisë shkatërruese, sipas Freer, raketat hipersonike nuk dallojnë shumë nga raketat lundruese supersonike ose nënsonike.
“Ajo që i veçon në mënyrë vendimtare është vështirësia për t’i zbuluar, gjurmuar dhe ndërprerë gjatë fluturimit”.
Në thelb, ekzistojnë dy lloje kryesore të raketave hipersonike:
– Raketat “boost-glide” mbështeten te një raketë shtytëse (si ato DF-17 të Kinës) për t’i çuar drejt dhe ndonjëherë pak mbi atmosferën e Tokës, nga ku më pas zbresin me këto shpejtësi marramendëse.
– Ndryshe nga raketat balistike më të zakonshme, të cilat ndjekin një hark relativisht të parashikueshëm, një kurbë parabolike, mjetet fluturuese hipersonike mund të lëvizin në mënyrë të çrregullt, duke u manovruar në fazën përfundimtare të fluturimit drejt objektivit.
– Raketat hipersonike lundruese fluturojnë afër terrenit, duke u përpjekur të qëndrojnë nën radar për të shmangur zbulimin. Ato po ashtu nisen dhe përshpejtohen fillimisht nga një raketë shtytëse dhe, pasi arrijnë shpejtësinë hipersonike, aktivizojnë një sistem që thith ajrin gjatë fluturimit, duke i shtyrë deri tek objektivi.
Këto janë “arma me përdorim të dyfishtë”, që do të thotë se koka luftarake mund të jetë ose bërthamore ose me eksploziv të zakonshëm me fuqi të lartë. Por te këto armë ka më shumë sesa thjesht shpejtësia. Që një raketë të klasifikohet realisht si “hipersonike” në kuptimin ushtarak, ajo duhet të jetë e manovrueshme gjatë fluturimit, pra ushtria që e lëshon duhet ta ketë në gjendje të ndryshojë kurs në mënyrë të papritur dhe të paparashikueshme, edhe kur është duke lëvizur me shpejtësi ekstreme drejt objektivit. Kjo e bën jashtëzakonisht të vështirë ndërprerjen e saj. Shumica e radarëve tokësorë nuk mund të mbështeten për të zbuluar raketat hipersonike deri në fazat e vona të fluturimit të armës.
“Duke fluturuar poshtë horizontit të radarit, ato mund t’i shpëtojnë zbulimit të hershëm dhe mund të shfaqen në sensorë vetëm në fazën përfundimtare të fluturimit, duke kufizuar mundësitë e ndërceptimit”, thotë Patrycja Bazylczyk, bashkëpunëtore kërkimore në Missile Defence Project pranë Centre for Strategic and International Studies në Uashington DC. Sipas saj, zgjidhja është forcimi i sensorëve hapësinorë të vendeve perëndimore, të cilët do të kapërcenin kufizimet e radarëve tokësorë.
Në një skenar lufte në kohë reale, një pyetje e frikshme del përpara kombit që është nën shënjestër: a është ky një sulm bërthamor apo një sulm konvencional?
“Raketat hipersonike nuk e kanë ndryshuar aq natyrën e luftës, sa kanë ndryshuar afatet kohore brenda të cilave mund të veprohet”, thotë Tom Sharpe, ish-komandant i Marinës Mbretërore dhe specialist i luftës kundër-ajrore.
“Bazat, që përfshijnë nevojën për të gjurmuar armikun, për të hapur zjarr mbi të dhe më pas për të manovruar raketën në fazën e fundit për t’u përshtatur me një objektiv në lëvizje (përparësia e madhe e anijeve), nuk ndryshojnë nga raketat e mëparshme, qofshin ato balistike, supersonike apo nënsonike. Po kështu, kërkesa e mbrojtësit për të gjurmuar dhe më pas për të bllokuar ose shkatërruar një raketë hipersonike që po afrohet, mbetet e njëjtë si më parë, thjesht tani ka më pak kohë.”
Ka shenja se kjo teknologji po e shqetëson Uashingtonin. Një raport i publikuar në shkurt të këtij viti nga US Congressional Research Service paralajmëron: “Zyrtarët e mbrojtjes së SHBA-ve kanë deklaruar se si arkitekturat tokësore ashtu edhe ato hapësinore ekzistuese të sensorëve janë të pamjaftueshme për të zbuluar dhe gjurmuar armët hipersonike.”
Megjithatë, disa ekspertë besojnë se një pjesë e zhurmës mediatike rreth raketave hipersonike është e ekzagjeruar.
A është e ekzagjeruar zhurma mediatike?
Dr. Sidharth Kaushal, nga instituti i mbrojtjes Royal United Services Institute, është ndër ata që mendojnë se raketat hipersonike nuk e ndryshojnë domosdoshmërisht “lojën”.
“Shpejtësia dhe manovrueshmëria i bëjnë ato tërheqëse kundër objektivave me vlerë të lartë dhe energjia e tyre kinetike në momentin e goditjes i bën gjithashtu një mjet të dobishëm për të goditur objektiva të fortifikuar ose të groposur, të cilët më parë mund të kishin qenë të vështirë për t’u shkatërruar me municione konvencionale”, shpjegon ai.
Megjithëse ato udhëtojnë me pesëfishin e shpejtësisë së zërit ose më shumë, sipas Sharpe, ekzistojnë masa për t’u mbrojtur nga to, disa prej të cilave janë “efektive”.
Masa e parë është ta bësh më të vështirë gjurmimin dhe zbulimin. “Anijet mund të shkojnë shumë larg për të mbrojtur pozicionin e tyre,” shton ai.
“Një imazh i turbullt satelitor, i siguruar nga satelitët komercialë, mjafton të jetë disa minuta i vjetruar për t’u bërë i pavlefshëm për synimin e objektivit. Marrja e të dhënave të synimit nga sateliti në kohë reale dhe me saktësinë e nevojshme për përdorim është një proces i vështirë dhe i kushtueshëm.”
Megjithatë, ai vëren se inteligjenca artificiale dhe teknologjitë e tjera të reja ka gjasa ta ndryshojnë këtë me kalimin e kohës.
Kujdes ndaj kërcënimit rus
Fakti mbetet se Rusia dhe Kina kanë marrë një avantazh kur bëhet fjalë për zhvillimin e këtyre armëve. “Mendoj se programet hipersonike kineze… janë mbresëlënëse dhe shqetësuese”, thotë Freer.
Por ai shton: “Kur bëhet fjalë për rusët, ndoshta duhet të jemi shumë më të kujdesshëm për ato që ata pretendojnë.”
Në nëntor 2024, Rusia lëshoi një raketë eksperimentale balistike me rreze të mesme veprimi drejt një zone industriale në Dnipro të Ukrainës, duke e përdorur si një terren testimi real.
Raketa, e cila sipas Ukrainës udhëtoi me shpejtësi hipersonike prej Mach 11 (rreth 13,570 km/h), mori emrin “Oreshnik”, që në rusisht do të thotë “pema e lajthisë”.
Presidenti Vladimir Putin tha se arma udhëtoi me një shpejtësi prej Mach 10.
Thuhet se koka luftarake është fragmentuar qëllimisht gjatë zbritjes finale në disa projekte inertë, secili me objektiv të pavarur, një metodologji që daton që nga Lufta e Ftohtë.
Një dëshmitar që e dëgjoi të binte tha se nuk ishte veçanërisht e zhurmshme, por pati disa goditje: gjashtë koka luftarake ranë në objektiva të veçantë, por duke qenë inerte, dëmi nuk ishte dukshëm më i madh se ai i bombardimeve të përnatshme të Rusisë mbi qytetet e Ukrainës.
Për Evropën, kërcënimi ndaj vendeve të NATO-s vjen kryesisht nga raketat ruse, disa prej të cilave janë të vendosura në bregun e Baltikut, në eksklavën ruse të Kaliningradit. Çfarë do të ndodhte nëse Putini do të urdhëronte një sulm ndaj Kievit me një Oreshnik, këtë herë të armatosur me një ngarkesë të plotë eksplozivi të fuqishëm? Udhëheqësi rus ka pretenduar se kjo armë po hyn në prodhim masiv dhe se ata kanë kapacitetin, sipas tij, për t’i kthyer objektivat “në hi”.
Rusia ka edhe raketa të tjera që udhëtojnë me shpejtësi hipersonike.
Putini ka folur shumë për raketat Kinzhal (“Thika”) të forcave ajrore, duke pretenduar se ato udhëtojnë aq shpejt sa është e pamundur të ndërpriten. Që atëherë, ai ka lëshuar mjaft prej tyre ndaj Ukrainës, por duket se Kinzhal mund të mos jetë vërtet hipersonike dhe shumë prej tyre janë ndërprerë me sukses.
Për Perëndimin, shqetësim paraqet Avangard i Rusisë, një raketë super e shpejtë dhe jashtëzakonisht e manovrueshme. Në një ceremoni prezantimi në vitin 2018, së bashku me pesë të ashtuquajtura “superarmë” të tjera, Putini deklaroi se ajo ishte e pandalshme.
Dr. Sidharth Kaushal sugjeron se roli i saj kryesor mund të jetë “kapërcimi i mbrojtjes raketore të SHBA-së”.
Ai argumenton gjithashtu se “programet shtetërore të armatimit të Rusisë sugjerojnë se kapaciteti i saj prodhues për një sistem si Avangard është i kufizuar”.
Ndërkohë, ndërsa gara për epërsi strategjike në Paqësorin Perëndimor nxehet mes SHBA-së dhe Kinës, shtimi i arsenalit të raketave balistike të Kinës paraqet një kërcënim serioz të mundshëm për praninë detare amerikane në Detin e Kinës Jugore dhe më gjerë.
Kina zotëron arsenalin më të fuqishëm në botë të raketave hipersonike. Në fund të vitit 2024, ajo prezantoi mjetin e saj më të ri hipersonik lëshues nga lartësia, GDF-600. Me një ngarkesë prej 1,200 kg, ai mund të mbajë nën-municione dhe të arrijë shpejtësi deri në Mach 7 (5,370 km/h).
“Moment historik” në përpjekjen e Mbretërisë së Bashkuar për të zënë hapin
Mbretëria e Bashkuar është mbrapa në këtë garë, veçanërisht duke qenë një nga pesë vendet e përhershme me armë bërthamore të Këshillit të Sigurimit të OKB-së. Megjithatë, me vonesë, po bën përpjekje për të zënë hapin, ose të paktën për t’u bashkuar në garë.
Në prill, Ministria e Mbrojtjes dhe Laboratori i Shkencës dhe Teknologjisë së Mbrojtjes njoftuan se shkencëtarët britanikë kishin arritur “një moment historik” pas përfundimit me sukses të një programi madhor testimesh.
Testi i shtytjes së Mbretërisë së Bashkuar ishte rezultat i një bashkëpunimi tripalësh mes qeverisë britanike, industrisë dhe qeverisë së SHBA-së. Gjatë një periudhe prej gjashtë javësh u realizuan gjithsej 233 “teste statike të suksesshme” në Qendrën Kërkimore NASA Langley në Virxhinia, SHBA.
Sekretari britanik i Mbrojtjes, John Healey, e quajti atë “një moment historik”.
Megjithatë, do të duhen ende vite para se kjo armë të jetë gati për përdorim.
Përveç krijimit të raketave hipersonike, Perëndimi duhet të përqendrohet edhe në ndërtimin e një mbrojtjeje të fortë kundër tyre, argumenton Freer.
“Kur bëhet fjalë për luftën me raketa, gjithçka ka të bëjë me dy anët e së njëjtës monedhë. Duhet të jesh në gjendje të kufizosh dëmet, por edhe të kesh aftësinë të godasësh platformat e lëshimit të armikut. Nëse i ke të dyja mundësitë në dorë dhe je në gjendje të mbrohesh deri në një farë mase, por edhe të kundërsulmohesh… atëherë një kundërshtar ka shumë më pak gjasa të përpiqet të nisë një konflikt.”
Megjithatë, Tom Sharpe mbetet i kujdesshëm në lidhje me nivelin e shqetësimit që duhet pasur për momentin.
“Çelësi me raketat hipersonike“, thotë ai, “është se të dyja anët e kësaj ekuacioni janë po aq të vështira sa njëra-tjetra dhe asnjëra nuk është përsosur… ende”.
