Frankfurter Allgemeine Zeitung: Lumi i fundit i egër në Evropë nuk duhet të zbutet

Falë angazhimit të mbrojtësve të natyrës, lumi Vjosa është shpallur park kombëtar. Një moment historik për Shqipërinë.

Vjosa në Shqipërinë e Jugut quhet një lum “i egër”, madje më i madhi dhe i fundit i këtij lloji në të gjithë Europën jashtë Rusisë.

Që nga e mërkura, Vjosa është cilësuar park kombëtar në të gjithë gjatësinë e tij prej 272 km, nga rrjedha e sipërme në kufi me Greqinë, ku ngrihet në malet e Pindit dhe quhet Aoos atje, deri në deltën e grykëderdhjes në detin Adriatik pranë qytetit të Vlorës. Kështu, ai gëzon mbrojtje të plotë kundër ndërhyrjes njerëzore.

Është një moment historik për Shqipërinë. Kryeministri i Tiranës Edi Rama erdhi në Kalanë e Tepelenës, rezidenca masive e Ali Pashës (1741-1822) buzë Vjosës, për të firmosur vendimin e qeverisë. Sundimtari osman me origjinë shqiptare u quajt “Luani i Janinës” për shkak të trimërisë dhe pamëshirshmërisë së tij.
Nëse do ta quanit Edi Ramën nga Partia Socialiste e Shqipërisë, kreu i qeverisë që prej vitit 2013 dhe kryebashkiak i kryeqytetit njëmbëdhjetë vjet më parë, “Luani i Tiranës”, sigurisht që nuk do t’i pëlqente.

Në çdo rast, krijimi i Parkut Kombëtar të Vjosës është një moment historik për Shqipërinë, për mbrojtjen e lumenjve në Evropë dhe në mbarë botën, si dhe për zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm në shtetin ballkanik. Sipas ministres së Mjedisit dhe Turizmit, Mirela Kumbaro, 7.5 milionë vizitorë erdhën në Shqipëri në vitin 2022. Në vitin 2019, vitin e fundit para pandemisë, ishin 6.4 milionë.

“E veçanta e Shqipërisë është natyra e pazbuluar, e paprekur në brendësi malore”, thotë Kumbaro, zona elektorale e së cilës përfshin pjesë të mëdha të Vjosës.

Lumi dhe brigjet e tij janë një habitat unik për speciet e rrezikuara. Parku i ri kombëtar në Vjosë mbulon një sipërfaqe prej mbi 12700 hektarësh. Parku është renditur nga Organizata Botërore e Ruajtjes së Natyrës (IUCN) si zonë e mbrojtur e kategorisë II, e cila kërkon që Vjosës dhe disa prej degëve kryesore të saj t’i jepet mbrojtje gjithëpërfshirëse ndërkufitare sipas standardeve më të larta ndërkombëtare.

Vetëm në rrjedhën e gjerë të mesme të Vjosës, ku lumi gjarpëron dhe ka krijuar një shtrat të gjerë deri në tre kilometra, me brigje të mëdha gurësh dhe guralecash, ka më shumë se 1100 lloje bimore dhe shtazore, duke përfshirë më shumë se një duzinë që janë në Listën e kuqe të IUCN, të specieve të kërcënuara.

Disa vite më parë, një ekip shkencëtarësh të udhëhequr nga Christoph Hauer nga Universiteti i Burimeve Natyrore dhe Shkencave të Jetës në Vienë dokumentuan florën dhe faunën e Vjosës, e cila pothuajse nuk ishte hulumtuar deri atëherë.

Lumi dhe brigjet e tij janë një habitat unik për shumë specie të rrezikuara të kafshëve dhe bimëve, për peshqit dhe molusqet, për zogjtë dhe insektet. Këtu janë vendas peshqit shtegtarë si ngjala evropiane, trofta, salmoni.

Parku i ri Kombëtar i Vjosës është rezultat i zhvillimeve të mrekullueshme. Tre dekada më parë, “grykat e Ballkanit”, të përshkruara nga Karl May në mënyrë romantike si “toka e egër e skipetarëve”, ishin objekt i një dëshire krejtësisht joromantike për energji elektrike dhe përfitim privat. Kjo politikë e supozuar e qëndrueshme energjetike u promovua dhe po promovohet edhe nga institucionet evropiane.

Më shumë se 3000 hidrocentrale

duhet të furnizojnë Ballkanin me energji elektrike nga burimi i rinovueshëm i ujit. Vetëm nëntë prej këtyre termocentraleve ishin planifikuar në Vjosën e pazbutur dhe digat ishin planifikuar edhe për degët.

Shoqata Ndërkombëtare e Ndërtuesve dhe Operatorëve të Hidrocentraleve e përshkroi Ballkanin si një “bateri gjigante” për prodhimin e energjisë, të ushqyer nga burimi i pashtershëm i ujit, për shkak të përrenjve të tij të fuqishëm. Biznesi i hidrocentraleve në Ballkan ishte dhe është jashtëzakonisht tërheqës për investitorët privatë.

Fillimisht pati rezistencë të ashpër nga banorët dhe kryetarët e bashkive përgjatë Vjosës, të mbështetur nga organizatat shqiptare të mbrojtjes së mjedisit si EcoAlbania, me në krye hidrobiologun Olsi Nika. Dy ditë para aktit të themelimit të Parkut Kombëtar të Vjosës, Nika pa me kënaqësi një godinë të rrënuar: digën e planifikuar të Kalivaçit në rrjedhën e mesme të Vjosës. Sot, një ekskavator që u zhyt në lumë gjatë një përmbytjeje në kantier, i braktisur prej vitesh, qëndron në ujë si dëshmitar i heshtur i një projekt-ndërtimi të dështuar dhe i një suksesi, projektit për mbrojtjen e mjedisit.

Prodhimi i energjisë elektrike nga hidrocentralet nuk është aq i “gjelbër” dhe i qëndrueshëm sa pretendohej dikur, sepse vjen me çmimin e shkatërrimit të ekosistemeve të ndjeshme të lumenjve dhe zonave të përmbytjeve, grykëve të ngushta dhe luginave të gjera, burimeve në male. Vjosa, ‘mbretëresha e lumenjve’, nuk do të duhet ta paguajë atë çmim…

Burimi: https://www.faz.net/aktuell/gesellschaft/fluss-vjosa-in-albanien-wird-zum-nationalpark-18753143.html