Juristi me përvojë dhe ish-kreu i Gjykatës Kushtetuese, Fehmi Abdiu shprehet se ka nevojë për dekriminalizimin jo vetëm të politikës por të gjithë shoqërisë shqiptare. Duke folur për reformën në drejtësi, Abdiu thotë se nuk është dakord me heqjen e Presidentit nga kryesimi i KLD.
Intervistoi Skënder Minxhozi
Zoti Abdiu, muajt e fundit është folur shumë për dekraminalizimin e jetës politike e sociale. Ju si e shihni këtë debat?
Ligjërisht nuk mund të ketë dekriminalizim të politikës, pa u bërë dekriminalizimi i të gjithë organeve shtetërore. Problemi i dekriminalizimit është në vështrimin e parë, një problem i rëndësishëm politik, social, juridik, pse jo ekonomik dhe qytetar. Është një problem që varet se si e vështron. Mendoj se partitë e kanë parë dekriminalizimin në një mënyrë shumë sipërfaqësore. Kjo ka ndodhur, megjithëse siç dihet, mes partive kryesore politike, mazhorancë dhe opozitë, tashmë ka dhe një marrëveshje për dekriminalizimin e politikës. Por kjo qasje është e gabuar sipas meje, pasi siç e thashë dhe më lart, duhet kryer dekriminalizimi i të gjithë organeve të shtetit dhe domosdoshmërisht i sistemit të drejtësisë. Kjo pasi drejtësia është pushteti në front të parë të luftës kundër krimit dhe duhet të jetë pushteti model, për pastërtinë, për distancimin nga ajo që ne e quajmë kriminale.
Unë dekriminalizimin e shoh si një problem shumëdimensional. Duke qenë kështu, unë mendoj se gjëja më e parë që mund të pretendohet për dekriminalizimin, është ajo që dy partitë kryesore kanë kërkuar dhe kërkojnë. Por mendoj se forcat politike janë imponuar në një farë mase për të pranuar një marrëveshje si kjo, sepse asnjëra palë, nuk e kanë dashur dhe nuk e duan seriozisht këtë proces. Në vështrimin formal, juridik dhe politik, të dy palët bëjnë deklarata për dekriminalizimin. Në fakt, në praktikën e përdtishme, partitë veprojnë kundër kësaj marrëveshje. Argumenti më i mirë për këtë ishin zgjedhjet e ditëve të fundit. A mund të pranohej se ndërsa kishte një marrëveshje serioze mes partive kryesore, për dekriminalizimin e politikës, nga ana tjetër, ato nuk e bënë transparent procesin e përzgjedhjes së kandidaturave të paraqitura prej tyre, në lidhje me rekorde kriminale eventuale të emrave në lista. Përkundrazi, faktori ndërkombëtar, që për mendimin tim bëri përpjekje serioze për këtë gjë, por që nuk u tregua këmbëngulës plotësisht, ju dha të kuptojë partive politike se me listat kishte shumë probleme tek të dy partitë. Ndërkohë që këto të fundit nuk reaguan pozitivisht ndaj thirrjeve të ndërkombëtarëve.
Politika shqiptare nuk e do realisht dekriminalizimin, sepse mesa kuptohet në mes të saj ka kandidatura që kanë rekorde kriminale. Dëshmia më e gjallë është rasti i kryetarit të bashkisë së Kamzës. Një person për të cilin unë nuk kam asgjë personale, por që megjithëse i dënuar penalisht nga një vendim gjykate, por jo i formës së prerë, bëri një fushatë që nuk e njohu, përkundrazi e përçmoi vendimin gjyqësor. Po kështu mendoj se mund të ketë kandidatura të tjera, qoftë nga e majta apo edhe e djathta. Sipas meje kjo reformë që duam të bëjmë për politikën, është e pavlerë, sepse këto persona që janë në politikë, nuk mund të hiqen me një të rënë të shkopit. E dyta, mandati i tyre, besoj do të shkurtohet. E treta masa kushtetuese për t’i përjashtuar nuk mund të merren sot, me kaq lehtësi. Idea ime është që ky problem të vlerësohet dhe në të ardhmen të nisë të japë dobinë e vet, pasi të hartohet një kuadër ligjor i plotë për dekriminalizimin.
Çfarë standartesh duhet të ketë një ligj i tillë?
Unë mendoj se duhet të krijohet një ligj, i cili të krijojë bërthamën organizative që të merret tërësisht me këto lloj problematikash, që të monitorojnë dhe verifikojnë së pari: kandidaturat për deputetë në Parlamentin e Shqipërisë, kandidaturat për në pushtetin vendor, kandidaturat për t’u emëruar në dikastere të ndryshme, pse jo deri tek kryetarë të një shoqatë apo bordi. Të gjitha këto dhe shumë hallka të tjera, duhen filtruar sipas kërkesash të sakta ligjore, me qëllim që të shmanget zgjedhja në këto poste e njerëzve me rekorde kriminale. Për këtë, sipas mendimit tim duhet të ngrihet një Institut, që të merret me këtë lloj politikash, që dikur, në regjimin komunist quheshin rëndom politikat e kuadrit. Ky Institut duhet të merret posaçërisht me zbatimin e ligjit apo rregullave përkatëse që disiplinojnë pastërtinë e figurave që zgjidhen, duke ndërhyrë në momentin e konstatimit të rekordeve kriminale të një personi që është emëruar në një post të caktuar. Pra, ky institut duhet të bëjë një punë permantente në funksion të kësaj procedure. Për Shqipërinë është e rëndësishme të dekriminalizohet e gjithë shoqëria. Duke bërë këtë punë që nga hallkat më elementare, vetvetiu kuptohet që në majë nuk do të lejohen që të shkojnë persona me rekorde kriminale.
Reforma në drejtësi, përmasat, përmbajtja dhe formati i saj. Cili është opinioni juaj për atë që po ndodh?
Fillimisht dua të them se mazhoranca parlamentare ka bërë dhe po bën hapa dhe përpjekje serioze për të ashtuquajturin “Drejtimi i duhur”, pra për të bërë shtet. Dhe këtë drejtim unë them se është për ta përshëndetur veprimtarinë e saj. Por mendoj se problemi i reformës në drejtësi nuk u shtrua si duhet, në mënyrën se si duhej vlerësuar. Pse e them këtë? Sepse duke patur dëshirën që të marrë masa të menjëhershme në drejtësi, u vu re një farë nxitimi në retorikë, nga ana e kryeministrit dhe ministrave. U nxitua të bëheshin deklarata, pa u ndërmarrë hapat konkretepër reformën. U përmend për shembull një afat prej 6 muajsh për ta përmbyllur reformën, pastaj ky afat u shty dhe u tha se do të bëhej në një kohë të përshatshme, sepse faktorë objektivë e imponuan qeverinë që të kërkonte edhe ndihmën e Komisionit të Venecias.
Faktorë objektivë ishin ata që e imponuan qeverinë që ta ngadalësojë hapin, sepse duheshin krijuar të gjithë ato struktura që kanë bërë një punë paraprake për këtë proces. Por ka dhe faktorë të tjerë objektivë që nuk e mbështetën qeverinë në këtë reformë. Sipas mendimit tim qeveria nuk u mbështet tërësisht nga Këshilli i Lartë i Drejtësisë, organi kryesor që duhet të ishte në pararojë në reformën në drejtësi, ose minimalisht të ecte me të njëjtin hap dhe shqetësim me qeverinë. Dhe më në fund, nismën nuk e mbështeti as opozita. Deri dje unë nuk kam parë ndonjë predispozicion të shprehur qartazi mbështetjen për reformën në drejtësi.
Unë mendoj se reforma në drejtësi nuk mund të bëhet edhe pa opozitën. Nëse mund të bëhen reforma të tjera, reforma në drejtësi nuk mund të pranohet që të bëhet nga njëra palë. Pse e them këtë? Ka shumë arsye. E para, sepse është një pushtet më vete, është pushtet i barazvlefshëm me politikën, pavarësisht se përgojohet prej saj. Është pushtet që tani, sipas mendimit tim, mbase e ka mbushur edhe kupën për t’u përgojuar. Sepse mendoj (dhe këtë mendim nuk e kam pasur deri më tani), se niveli i drejtësisë sot ka arritur pikën e tij më të ulët. Niveli i funksionimit të drejtësisë nuk ka qenë asnjëherë kaq keq. Them niveli i funksionimit, pasi as në kohën e diktaturës nuk ka qenë në këtë pikë. Por sot them se ka një nivel që lë jashtëzakonisht për të dëshiruar.
Në këtë kontekst, besoj se drejtësia është bërë e sëmura e rëndë e sistemit. Jo se nuk ka të sëmurë të tjerë në sistem, por kam përshtypjen se drejtësia ka arritur në një nivel që ka dëmtuar shumë integritetin e shtetit, dhe integritetin e vetë. Sepse bota me nivelin e drejtësisë e mat standartin e demokracisë, jetesës. Drejtësia tek ne është shndërruar në një pushtet, ku shumë gjyqtarë e përdorin si një monopol të pasurisë së tyre. dhe ky mentalitet jo vetëm që nuk është i kohës, por është mesjetar dhe primitiv që duhet të çrrënjoset menjëherë. Nuk them se të gjithë gjyqtarët janë të tillë, por ky mentalitet ka hyrë thellë në sistemin e drejtësisë dhe duhet luftuar sa më shpejt sa nuk është shumë vonë. Në një anë këtu përgojohesh me vite të tëra si i akuzuar, dhe nga ana tjetër ngrihesh në përgjegjësi duke u akuzuar, duke marrë pafajësi, duke u pushuar çështjet.
Pra gjendja në drejtësi është shumë e rëndë. Por edhe puna e bërë deri tani për reformën, ka lënë vend për diskutime, pasi siç thashë ka pasur edhe faktorë objektivë që kanë penguar ndërmarrjen e hapave në reformën në drejtësi. Dhe këto hapa për këtë reformë duhen ndërmarrë sa më shpejt. Unë them se kurdo të nisë kjo punë, që unë mendoj se nuk mund të bëhet brenda disa muajve, së paku kur të bëhet të jetë gjithëpërfshirëse, cilësore, pra të bëhet një herë e mirë duke e përqendruar vëmendjen edhe tek domosdoshmëria e evitimit të problemeve të rënda. Unë mendoj se në Shqipëri problemi i pavarësisë së drejtësisë, deri tani vonë, është parë në një këndvështrim të njëanshëm. Duke qenë se ne vuanim konceptualisht nga e ashtuquajtura pavarësi e gjyqësorit, ne përqëndruam institucionet tona si rrjedhojë e ndikimit të faktorit ndërkombëtar, që të sigurojmë rrethana për pavarësi. Por nuk mund të ketë pavarësi në sistemin e drejtësisë pa pasur përgjegjësi.
Nuk mund të jesh i pavarur kur je i papërgjegjshëm. Kjo sepse gjyqtari është i pavarur nga të tjerët, por jo nga ligji dhe përgjegjësia që ai i cakton. Nuk mund të ketë pavarësi në drejtësi pa ndershmëri, pa qenë serioz, pa qenë person që të japësh prova dhe fakte që nuk je i korruptueshëm. Nuk mund të jesh i pavarur nëse nuk je profesional. Si mund të jesh i pavarur, kur paditë që merr i regjistron pas disa viteve? Pra pavarësia domosdoshmërisht duhet të shoqërohet me përgjegjshmëri, me luftë ndaj korrupsionit. Dhe mbi të gjitha nuk mund të ketë pavarësi pa kontroll.
Pavarësia pa kontroll është anarki. Edhe gjykatësi në vetvete është një person që i kryen një shërbim popullit. Si mund të jepet drejtësi, pa asnjë lloj kontrolli. Pra gjyqtari, dhe kushdo tjetër duhet ta dijë që kontrollohet në punën e tij. Unë nuk vë re, veç disa kontrolleve sporadike. Duhet të përcaktohet me ligj, që psh jo më vonë se një herë në 2 vjet gjyqtarit i duhet kontrolluar puna e tij. Dhe për këtë kontroll duhet të ketë persona specialistë, dhe jo persona pa eksperiencë. Deri më sot ne kemi dy hallka që kontrollojnë por asnjëra nga ato nuk e bën dhe që ajo duhet të zgjidhet dhe t’i kalojë vetëm një organi kontrolli.
Pra në drejtim të reformës në drejtësi fillimisht duhet të ndryshojmë mentalitetin. E dyta të plotësojmë legjislacionin që e kemi të mangët, t’i kthehemi kontrollit dhe përgjegjshmërisë. Të plotësojmë strukturat dhe hallkat që janë të domosdoshme. Nuk mund të ketë reformë në drejtësi me këtë Gjykatë të Lartë që është. Unë nuk kam asgjë, por nuk mund të ketë reformë kur çështja në Gjykatën e Lartë mbaron pas 20 vitesh gjykimi. Nuk mund të ketë reformë, kur Gjykata e Lartë thotë se unë do të mbaj çështjet dhe vendimet e formës së prerë edhe ca vite dhe do të jap një përgjigje. Kjo është për të qeshur. Nuk mund të ketë reformë në drejtësi, kur me luftë dhe me shpirt u krijua Gjykata Administrative dhe tani jemi në gjendjen që dimë.
Do të trajtoj edhe një aspekt tjetër konkret. Aktualisht, mijëra çështje gjyqësore janë pezull se nuk ka gjyqtarë. Kjo më shtyn të besoj se ishte më mirë si më parë, pra pa Gjykatë Administrative. Nuk mund të ketë reformë në drejtësi me këtë ligj që kemi ne për afatet e gjykimit të çështjeve gjyqësore, për të komentuar një aspekt të reformës në fjalë.
Ka ardhur koha që në Shqipëri të ndryshojë mentaliteti për këtë problem serioz, duke përcaktuar afate rigoroze. Nuk bëhet fjalë për afate të shkurtëra, unë e kuptoj këtë fare mirë, por afatin nuk mund ta përcaktojnë gjyqtarët tanë në mënyrë subjektive. Atë e zbatojnë dhe e respektojnë gjyqtarët e përgjegjshëm dhe të ndershëm. 99% e vendimeve në gjykatat tona shpallen jashtë afateve ligjore. Shikoni studimet e bëra, shpallen vendimet e gjykatës 3-4 muaj pas marrjes së vendimeve. Arsyetohen vendimet e gjykatave me muaj me vonesë, kur Kushtetuta e thotë qartë, që vendimet shpallen të arsyetuara. Ligji e thotë se vendimi jepet në “x” datë, me trupin gjykues në sallë. Kjo praktikë është futur kudo, me vendime të paarsyetuara. Kushtetuta thotë se vendimet gjyqësore shpallen kurdoherë publikisht.
Dhe e fundit, është hedhur idea nga mazhoranca, që Këshillin e Lartë të Drejtësisë ta kryesojë kreu i Gjykatës së Lartë. Unë jam kundër kësaj formule, pasi largimi i KLD-së nga Presidenti, është kundër asaj që po ndodh sot këtu dhe ka të bëjë me këtë “luftë”, që çdo shqiptar e kupton mes dy pushteteve. Së dyti ky vendim do ta politizonte edhe vetë Gjykatën e Lartë. Sepse kreu i Gjykatës së Lartë do të bënte atë punë që bën sot Presidenti. Së treti, do të ngarkohej me punë një hallkë që është e mbytur me punë për vete, në volumin e punës. Gjykata e Lartë është si ato anijet që bëjnë luftë të rrijnë apo të fundosen në ujë. Së fundmi nuk do të shihja ndonjë perspektivë të ndryshme nga ajo që është sot. Unë çdo gjë e lidh me gjendjen e tanishme të KLD-së. Nuk e lidh me nevojën e ndryshimit të kësaj skeme. KLD është një hallkë që është shumë e rëndësishme, por që për mendimin tim nuk ka funksionuar dhe nuk funksionon normalisht.
Ngjarja e Dukagjinit është një rast kur duket se drejtësia e munguar, prodhoi më pas një tragjedi. Çfarë opinioni keni?
Së pari është e domosdoshme që çdo shqiptar të nxjerrë mësime nga disa dukuri që ndodhin tek ne. Është për t’u çuditur që të jetë gjë e rastit apo jo, fakti që shumë shtetas të huaj çekë, kanë humbur jetën veçanërisht në këto zona të thella. Gjithsesi kjo është një ngjarje shqiptare. Mesa duket, ndikimi nga vrasjet e hershme, pse jo edhe në pabesi në këto zona, mund të ketë mbetur akoma edhe tek brezat e rinj që jetojnë sot. Megjithatë ajo është një ngjarje mjaft e rëndë, që të ul kokën, për standardin që ne kërkojmë.
Por si incident, me të drejtë ka filluar të trajtohet edhe një aspekt tjetër, një dyshim serioz për një veprim korruptiv, lidhur me vendimin paraardhës, me të cilin qenka deklaruar fajtor dhe dënuar personi në fjalë. Unë mendoj se para se të jepet një mendim përfundimtar për këtë, duhet parë vendimi i Gjykatës së Apelit dhe shkaku i vërtetë i ndryshimit të dënimit. Nëse është rrjedhojë e uljes së masës së dënimit, për shkak se gjykata ka gjykuar faktorë si mosha për uljen e dënimit, për mua ndryshon puna. Por nëse nuk ka asnjë faktor që përligj vendimin e gjykatës, mund të flitet për veprimtari korruptive tek gjyqësori dhe konkretisht tek ky vendim.
