Fundjavën e kaluar Kina u largua nga autokracia drejt diktaturës. Kjo ndodhi kur Xi Jinping, tashmë njeriu më i fuqishëm në botë, bëri të ditur se ai do të ndryshojë kushtetutën e Kinës në mënyrë që ai të mund të sundojë si president për sa kohë që ai dëshiron – dhe ndoshta për gjithë jetën. Që nga koha e Mao Zedong nuk kemi pasur një lider kinez që ushtron aq shumë pushtet në mënyrë kaq të hapur. Ky nuk është vetëm një ndryshim i madh për Kinën, por edhe prova e fortë se basti 25-vjeçar i Perëndimit ndaj Kinës ka dështuar.
Pas rënies së Bashkimit Sovjetik, Perëndimi e mirëpriti vendin tjetër të madh komunist në rendin ekonomik botëror. Krerët perëndimorë besonin se dhënia e Kinës të një pjese në institucione të tilla si Organizata Botërore e Tregtisë (OBT) do ta lidhnin atë në sistemin e bazuar në rregulla që u krijua pas Luftës së Dytë Botërore. Ata shpresonin se integrimi ekonomik do të inkurajonte Kinën që të evoluojë në një ekonomi tregu dhe se, ndërsa ata u rrisnin ekonomikisht, populli i saj do të përfitonte liritë demokratike, të drejtat dhe sundimin e ligjit.
Ishte një vizion i vlefshëm, të cilin kjo revistë ndante dhe jo që të përjashtonte Kinën. Kina është rritur përtej imagjinatës së cilido. Nën udhëheqjen e Hu Jintao, ju ende mund të shikonin bastin duke shpaguar. Kur zoti Xi mori pushtetin pesë vjet më parë, Kina ishte e mbushur me spekulime se ai do të shkonte drejt sundimit kushtetues. Sot iluzioni është shkatërruar. Në të vërtetë, zoti Xi ka drejtuar politikën dhe ekonominë ndaj represionit, kontrollit shtetëror dhe konfrontimit.
Të gjithë përshëndesin, Xi Dada
Fillojmë me politikën. Z. Xi ka përdorur fuqinë e tij për të rivendosur dominimin e Partisë Komuniste dhe për pozicionin e tij brenda saj. Si pjesë e një fushate kundër korrupsionit, ai ka pastruar rivalët e mundshëm. Ai ka kryer një riorganizim gjithëpërfshirës të Ushtrisë Çlirimtare të Popullit (PLA), pjesërisht për të siguruar besnikërinë e saj ndaj partisë dhe atij personalisht. Ai ka burgosur avokatë me mëndje të hapur dhe ka ndaluar kritikat ndaj partisë dhe qeverisë në media dhe në internet. Megjithëse jeta personale e njerëzve mbetet relativisht e lirë, ai po krijon një shtet mbikëqyrës për të monitoruar pakënaqësitë dhe devijimet.
Kina nuk pretendonte asnjë interes në mënyrën se si drejtoheshin vendet e tjera, për aq kohë sa lihej rehat ajo vet. Sidoqoftë, gjithnjë e më shumë, ajo po mban sistemin e saj autoritar si një rival të demokracisë liberale. Në kongresin e 19-të të partisë vjeshtën e kaluar, zoti Xi ofroi “një alternativë të re për vendet e tjera”, që do të përfshinte “mençuri kineze dhe një qasje kineze për zgjidhjen e problemeve me të cilat ballafaqohet njerëzimi”. Z. Xi më vonë tha se Kina nuk do të eksportonte modelin e saj, por ju mund të kuptoni se Amerika tani nuk ka vetëm një rivale ekonomike, por edhe një ideologjike.
Basti për tregje të integruara ka qenë më i suksesshëm. Kina është integruar në ekonominë globale. Ajo është eksportuesja më e madhe në botë, me mbi 13% të totalit. Ka ndërmarrë iniciativa dhe ka burime, dhe është shtëpia e 12 kompanive nga 100 më të vlefshme në botë. Ajo ka krijuar prosperitet të jashtëzakonshëm, për vete dhe për ata që kanë bërë biznes me të.
Megjithatë, Kina nuk është ende një ekonomi tregu dhe, në rrjedhën e tanishme, nuk do të jetë kurrë. Në vend të kësaj, ajo gjithnjë kontrollon biznesin si një krah të pushtetit shtetëror. Ajo sheh një gamë të gjerë të industrive si strategjike. Plani i saj “Made in China 2025”, për shembull, përcakton përdorimin e subvencioneve dhe të mbrojtjes për të krijuar udhëheqës botërorë në dhjetë industri, përfshirë aviacionin, teknologjinë dhe energjinë, të cilat së bashku mbulojnë gati 40% të prodhimit të saj. Ndonëse Kina është bërë më pak e hapur ndaj spiunazhit industrial, kompanitë perëndimore ende ankohen për shkeljet e sponsorizuara nga shteti mbi pronën e tyre intelektuale. Ndërkohë, bizneset e huaja janë fitimprurëse, por të mjerueshme, sepse tregtia gjithmonë duket që bëhet nën kushtet e Kinës. Për shembull, firmat amerikane të kartave të kreditit u lejuan vetëm pasi u hoqën pagesat në telefonat celularë.
Kina përqafon disa rregulla perëndimore, por gjithashtu duket se është duke hartuar një sistem paralel të vetin. Merrni për shembull Iniciativën e Brezit dhe Rrugës, e cila premton të investojë mbi 1 trilion dollarë në tregjet jashtë vendit, duke lënë në hije planin Marshall. Kjo është pjesërisht një skemë për të zhvilluar perëndimin e trazuar të Kinës, por gjithashtu krijon një rrjet ndikimi të financuar nga kinezët, që përfshin shumë vende të gatshme për të marrë pjesë. Iniciativa u kërkon vendeve të pranojnë zgjidhjen e mosmarrëveshjeve sipas sugjerimeve kineze. Nëse normat e sotme perëndimore pengonin ambiciet kineze, atëherë ky mekanizëm mund të bëhej një alternativë.
Dhe Kina po përdor biznesin për t’u përballur me armiqtë e saj. Ajo kërkon të ndëshkojë firmat drejtpërdrejt, siç kur Mercedes-Benz, një prodhues i makinave gjermane, kohët e fundit u detyrua të lëshonte një kërkesë për falje publike, pasi citoi në mënyrë të pakonceptueshëm Dalai Lamën në internet. Gjithashtu, ajo i dënon ata për sjelljen e qeverive të tyre. Kur Filipinet kontestuan pretendimet e Kinës ndaj Scarborough Shoal në Detin e Kinës Jugore, Kina papritur ndaloi blerjen e bananeve të saj, gjoja për arsye shëndetësore. Ndërsa fuqia ekonomike e Kinës rritet, kështu që mund të rritet edhe ky lloj presioni.
Kjo “fuqi e mprehtë” në tregti është një plotësim i fuqisë së ashpër të forcave të armatosura. Këtu, Kina sillet si një superfuqi rajonale e vendosur për të larguar Amerikën nga Azia Lindore. Ashtu si në Scarborough Shoal, Kina ka pushtuar dhe ndërtuar mbi një numër shkëmbinjsh dhe isletësh. Ritmi i modernizimit dhe investimeve ushtarake kineze është duke ngritur dyshime rreth angazhimit afatgjatë të Amerikës për të mbajtur dominimin e saj në rajon. PLA ende nuk mund ta mposhti Amerikën në një luftë, por pushteti lidhet rreth zgjidhjes, si edhe forcës. Edhe pse sfida e Kinës është bërë e hapur, Amerika nuk ka qenë e gatshme ose nuk ka mundësi ta ndalë atë.
Merrni frymë të thellë
Çfarë duhet të bëjmë? Perëndimi ka humbur bastin e saj ndaj Kinës, pikërisht kur demokracitë e veta po vuajnë nga një krizë besimi. Presidenti Donald Trump e dalloi kërcënimin kinez që në fillim, por ai e koncepton atë kryesisht në aspektin e deficitit tregtar dypalësh, i cili nuk është në vetvete një kërcënim. Një luftë tregtare do të dëmtonte vetë normat që ai duhet të mbrojë dhe do të dëmtojë aleatët e Amerikës atëherë kur kanë nevojë për unitet përballë ngacmimeve kineze. Dhe, megjithatë, shumë thirrje të zotit Trump, premtimi i tij për “Make America Great Again” ka zhduken nga tërheqja në vetvete që vetëm mund të forcojë forcën e Kinës.
Në vend të kësaj, zoti Trump duhet të rishikojë gamën e politikës ndaj Kinës. Kina dhe Perëndimi do të duhet të mësojnë të jetojnë me dallimet e tyre. Duke lejuar mos-sjelljen korrekte sot, me shpresën se angazhimi do ta bëjë më mirë Kinën nesër, nuk ka kuptim. Sa më gjatë që Perëndimi toleron abuzimet e Kinës, aq më e rrezikshme do të jetë ta sfidosh më vonë. Prandaj, në çdo sferë, politikat duhet të jenë më të ashpra, madje edhe sikurse Perëndimi të përçahet ndaj vlerave që pretendon se janë universale.
Për të kundërshtuar fuqinë e mprehtë të Kinës, shoqëritë perëndimore duhet të kërkojnë të hedhin dritë mbi lidhjet midis fondacioneve të pavarura, madje edhe grupeve të studentëve dhe shtetit kinez. Për të kundërshtuar keqpërdorimin e fuqisë ekonomike të Kinës, Perëndimi duhet të shqyrtojë investimet nga kompanitë shtetërore dhe me teknologji të ndjeshme, nga kompanitë kineze të çdo lloji. Duhet të forcojë institucionet që mbrojnë rendin që po përpiqet të ruajë. Për disa muaj Amerika ka bllokuar emërimin e zyrtarëve në OBT. Trump duhet të tregojë angazhimin e tij ndaj aleatëve të Amerikës duke rishikuar anëtarësimin në Partneritetin Trans-Pacific, siç ka lënë të kuptohet. Për të luftuar fuqinë e fortë të Kinës, Amerika duhet të investojë në sisteme të reja të armëve dhe, mbi të gjitha, të sigurojë që të afrohet me aleatët e saj – të cilët, duke dëshmuar vendosmërinë e Kinës, natyrisht do të shikojnë nga Amerika.
Rivaliteti ndërmjet superfuqive mbizotëruese dhe atyre në rritje nuk duhet të çojë në luftë. Por, etja e z. Xi për pushtet ka ngritur mundësitë e paqëndrueshmërisë shkatërruese. Një ditë mund të përpiqet të kërkojë lavdi duke rifituar Tajvanin. Dhe kujtoni se Kina së pari kufizoi afatin e mandatit të liderëve të saj në mënyrë që ajo kurrë nuk do të duhej të jetonte sërish kaosin dhe krimet e sundimit të një njeriu si Mao. Një diktaturë e fuqishme, por e brishtë, nuk është ajo që basti Perëndimor ndaj Kinës duhej të çonte. Por këtu ajo ka përfunduar./The Economist – Lexo.al
