nga Artan Boriçi*
Është shumë e thjeshtë të pozicionohesh si antifashist kur dihet se
fashizmi është diçka e keqe. Në kushtet kur nuk janë mbyllur e nuk
kanë për tu mbyllur debatet se kush kishte e kush ka të drejtë në
përshkrimin e luftës çlirimtare të shqiptarëve gjatë luftës së dytë
botërore pozicionimi i pashmangshëm duhet të vijë prej një baze
metodike në përshkrimin e realitetit. Përvëc hollësive që nuk luajnë
rol parësor metodologjitë ndahen në dogmatike dhe shkencore. Dogmat,
si ajo fetare, apo edhe doktrinat si ajo marksiste-leniniste,
fashiste, nacionalsocialiste kanë qenë dhe janë motorrë të fortë të
lëvizjeve të mëdha të shoqërisë njerëzore. Nga ana tjetër, dogmat kanë
vetinë të kthehen shumë shpejt në të kundërtën e tyre duke u
shndërruar në tragjedi të njerëzimit. Këtu mund të përmendim
inkuizicionin e kishës, dhunën sektare të protestantëve, dhunën
antimonarkiste të revolucioit francez, dhunën sektare të fashizmit e
nacionalsocializmit, holokaustin, dhunën sektare dhe inkuizicionin
komunist, dhunën sektare të supermacisë së bardhë, shtetin islamik
etj. Fatmirësisht, koha në të cilën jetojmë ka ngritur institucione të
cilat identifikojnë shumë shpejt ideologji të tilla. Institucionet e
kontrollit dhe barazpeshës demokratike perëndimore, ndonëse të brishta
prej sulmeve të vazhdueshme, ia kanë dalë për një kohë të gjatë tashmë
të jenë mburojë e metodologjisë shkencore.
Cila ëshjtë arsyeja? Që prej mesjetës njerëzimit i është rikthyer
metodika shkencore, e cila kthen faktet banale në fakte shkencore. Kjo
metodikë ka treguar se kushton shtrenjtë pasi pak njerëz kanë
dëshirën, prirjen dhe pozicionin për ta përqafuar. Baza metodike
shkencore janë teoritë e fallsifikueshme. Nëse një teori nuk është e
fallsifikueshme ajo nuk është pjesë dhe produkt i metodikës shkencore.
Për ilustrim sjellim në vemendje numrin gjithnjë e më të madh të
njerëzve që besojnë se Toka, është e rafshët. Ata sjellin në vemendje
shumë fakte të përditshme dhe teori që bazojnë besimin e tyre. Por
bëjnë çfarë të jetë e mundur që ideja e tyre të mos hidhet poshtë.
Nërsa metodika shkencore bazohet në rrethin hipotezë, verifikim,
ndreqje hipoteze. Kështu, p.sh. po të ngjitesh në majë të malit të
Dajtit në mot shumë të pastër mund të dallohet me sy të lirë bregu i
Italisë. Po atë ditë një vëzhgues në Durrës nuk është në gjendje të
shohë bregun përtej. Këto vrojtime të njëkohshme mund të shpjegohen
vetëm me faktin se Toka nuk është e sheshtë. Interpretimi i drejtë i
fakteve, së bashku me hipotezën se Toka nuk është e sheshtë shkojnë me
njëra-tjetrën në mënyrë perfekte. Ky perfeksion bën që faktet e
vrojtuara të kthehen në fakte shkencore. Mungesa e perfeksionit mund
të çojë në teori të tjera.
Tani le t’i kthehemi temës së shkrimit, antifashizmit shqiptar. Në
planin ideor ka shumë pak shqiptarë që e kuptojnë. P.sh. shumë pak
kuptojnë që numri në rritje i atyre që besojnë se Toka është e
rrumbullakët mund të çojë në një përmbysje të madhe të shoqërisë
njerëzore në rast se nuk ka institucione për t’i ndaluar. Ky grupim ka
në rrethin e vet njerëz me peshë dhe pasuri si dhe pseudo-shkenctarë
që nuk ndalen. Kështu kanë filluar të gjitha dogmat që janë kthyer në
rrezik për përparimin njerëzor. Pra, shumë pak punonjës shkencorë
shqiptarë janë në gjendje të flasin për antifashizmin në këto baza.
Shumica e tyre, që mbron Luftën Antifashiste Nacional Çlirimitare, e
mbron duke u nisur prej pozicioneve të tyre doktrinare
marksiste-leniniste. Kjo metodë ka qenë baza me të cilën ata kanë
kryer studimet, e kanë përvetsuar dhe e mbrojnë sot me atë pjesë të
saj doktrinare që është e përbashkët me metodikën shkencore. Në rast
se ka një arsye të vetme themelore pse ra komunizmi është pikërisht
baza metodologjike marksiste-leniniste, e cila nuk lejonte të prekte
bazat doktrinare të pronësisë edhe pse u revizonua pa sukses prej
shumë vendeve lindore. Edhe dhuna e përqendrimi i kapitalit po çon
botën në zgrip, por të paktën udhëhiqet nga teknologjia, e cila në
bazë të sajë ka metodikën shkencore.
Në këtë kuptim, antifashizmi shqiptar lindi prej nevojës që aleatët
kishin për të thyer fuqitë e boshtit. Lidhja e fuqishme e Britanisë me
partinë komuniste jugosllave ishte themeli i përçimit të veprimit
antifashist në Shqipëri. Rinia shqiptare, e cila kishte kohë që priste
ndryshimin e jetës në Shqipëri e pa veprimin antifashist si pjesë të
ëndrave për një jetë më të mirë. Antifashizmi, i ndërthurur me
nacionalizmin në vendin e puashtuar prej shtëpisë së Savojës, u bë
promotor i viteve të luftës tek një bazë gjithnjë më e madhe e të
rinjve. Gjermanët nuk patën as kohën e as qëllimin për të përçuar
nazionalsocializmin, prandaj u panë thjesht si pushtues prej Frontit
Nacionalçlirimtar, ndërsa një pjesë nxituan të marrin pushtetin
përpara largimit të gjermanëve. Këta të dytët, kanë qenë dhe mbeten
shqiptarët pragmatikë.
Në mbarim të luftës kishim luftëtarë të lirisë, antifashistë dhe
progresistë në njërën anë si dhe pragmatistë, spekulantë, përfitues të
çdo momenti dhe kolaboracionistë. Kjo pamje ka qenë universale në
gjithë vendet pas luftës. Në Shqipëri pati një veçanti. Udhëheqja e
luftës nga duart e forta të Enver Hoxhës u pa si fundi i pushtetit për
shumë të tjerë, të cilët ose heshtën ose më keq akoma nuk pritën të
largoheshin gjermanët dhe u bënë pjesë e pandarë e forcës pushtuese
gjermane me shpresën që Enver Hoxha dhe partia komuniste do të
dërmoheshin keqazi saqë nuk do të arrinin të bëheshin pjesë e
pushtetit. Britanikët nuk kishin luksin të bënin luftë me Enver Hoxhën
pasi njësitë partizane kishin mundësi për të dëmtuar gjermanët. Ata ia
lanë kontrollin jugosllavëvë me shpresën që Shqipëria të bëhet pjesë e
Jugosllavisë. Kjo llogari e keqe e dritëshkurtër që karakterizon
gjithnjë spekulantët afatshkurtër në treg i gjeti kundërshtarët e
Enver Hoxhës në anën e gabuar të historisë që do të shkruante partia
komuniste e më vonë Partia e Punës.
Ashtu si në atë kohë që nuk dinin të ndanin antifashizmin me
spekulimin, edhe sot janë thuajse të njëtët shqiptarë që për arsye
pragmatike e disa privilegje të vogla nuk janë në gjendje të ndajnë
antifashizmin e popullit shqiptar në të dy regjimet, atë fashist dhe
atë komunist. Enver Hoxha hipi në pushtet në emër të antifashizmit dhe
zbatoi idenë komuniste në mënyrën më sektare të mundshme. Rinia
antifashiste e gjetur përpara kërkesës për të mbështetur reformat e
mbështeti regjimin dhe u angazhua në një situatë të ngajshme me
fashizmin duke imponuar në çdo qelizë të vendit komunizmin. Sukseset e
dakadave të para ishin marramendëse dhe mbulonin faktin se klika në
fuqi ishte po aq fashiste sa ajo që ishte në kohën e luftës. Por, a
nuk kanë qenë fashistët të suksesshëm në fillimet e tyre? A nuk qe
baza shoqërore e varfër e Italisë dhe e Gjermanisë që rriti pushtetin
fashist dhe nacionalsocialist?
Historianët shqiptarë të kësaj dhe asaj kohe e kanë të vështirë të
përballen me luftën sepse ose janë pjesë e sistemit metodologjik
marksist-leninist ose pjesë e kundërshtimit me çdo kusht të Luftës
Antifashiste Nacionalçlirimitare. Të dy palët nuk kanë treguar për
gati 30 vite që kanë ndryshuar qasje. Shqipëria është vend i vogël dhe
numri i shkenctarëve të çdo fushe është i vogël. Kjo vihet re tek
talentet e reja që përplasen prej mediokritetit të moshave të tyre dhe
atyre që duhet të ishin mësuesit e tyre. Në qoftë se në fushat e tjera
kërkuesit mund të blihen nga jashtë, albanologjia është e shtrënguar
të vuajë për kohë të gjata.
Në gjithë këtë kakofoni, insitucionet kushtetuese, paralmenti dhe
kryeministri kanë ndërhyrë negativisht. Kuvendi ka ngritur institutin
e krimeve komuniste dhe pasojat e tyre, ndërkohë që cili institucion
duhet të studiojë krimet fashiste dhe pasojat e tyre? Gjatë kohës së
komunizmit krimet fashiste nuk janë studiuar me metodikën shkencore.
Cilët shkenctarë kanë metodikë shkencore për të trajtuar komunizmin?
Insitucionet kushtetuese po bëjnë gabim të rëndë shkencor dhe metodik
duke iu qasur dhunshëm këtyre periudhave. Është e qartë se pas shumë
kohësh studimet do të jenë shkencore, por tani Shqipëria nuk ka
kapacitete njerëzore për të zhvilluar shkencë. Normalisht, kur nuk
dëgjohet shkenca dëgjohet antishkenca. E antishkenca në rrethana të
veçanta të çon në fashizëm. Në se ka sot antifashizëm në Shqipëri janë
pikërisht zëri qytetar në mbrojtje të institucioneve demokratike.
*Pedagog ne Fakultetin e Shkencave te Natyres
