Analizë| Integrimi në kushte prove! BE vlerëson progresin e Shqipërisë, por nxit reforma më të thella

Raporti vjetor i BE-së mbi progresin e vendeve kandidate të BE- së drejt anëtarësimit, tregon një BE që po përgatitet për valën e ardhshme të zgjerimit.  Brukseli thotë se ”momenti për një BE më të madhe është aty – por jo çdo vend po ecën me të njëjtin ritëm”. 

Komisioni Evropian ka prezantuar raportin e tij vjetor të zgjerimit, duke vlerësuar procesin e pranimit të shteteve që aspirojnë të bashkohen me Bashkimin Evropian: Ukraina, Moldavia, Gjeorgjia, Serbia, Shqipëria, Mali i Zi, Maqedonia e Veriut, Bosnja dhe Hercegovina, Kosova dhe Turqia. 

Në krye të grupit të kandidatëve për në BE janë dy vendet ballkanike, Mali i Zi dhe Shqipëria, ndërsa Ukraina dhe Moldavia kanë bërë hapa të rëndësishëm pas dorëzimit të aplikimeve të tyre në vitin 2022. 

Mali i Zi, kandidati kryesor, thotë se dëshiron të përfundojë bisedimet deri në fund të vitit 2026, ndërsa Shqipëria kërkon t’i përfundojë ato në vitin 2027. Ukraina dhe Moldavia  synojnë vitin 2028. 

Komisionerja evropiane për Zgjerimin, Marta Kos, tha se viti 2026 do të jetë një “moment i së vërtetës për të gjitha vendet kandidate”, duke theksuar se një “kontinent i bashkuar është përgjigjja më e fortë ndaj atyre që kërkojnë të ndajnë dhe destabilizojnë Evropën”. 

Cilat janë perspektivat për kandidatët individualë? Ja një përmbledhje 

Shqipëria dhe Mali i Zi: dy kandidatet kryesore 

Në raportin e tij vjetor të zgjerimit, Komisioni Evropian thekson progresin e shpejtë të Malit të Zi dhe Shqipërisë në proceset e tyre përkatëse të pranimit.  Mali i Zi, i cili filloi bisedimet e pranimit në vitin 2012, shihet si kandidati kryesor midis gjashtë vendeve të rajonit të Ballkanit Perëndimor, me negociatat që potencialisht do të përfundojnë deri në fund të vitit 2026 nëse reformat vazhdojnë. 

Mali i Zi ka demonstruar “një angazhim të vazhdueshëm politik” dhe “ka prodhuar rezultate të prekshme në përmbushjen e reformave të kërkuara dhe në çuarjen e vendit përpara në rrugën e pranimit në BE”, sipas raportit.  Megjithatë, dokumenti thekson se institucionet demokratike të vendit mbeten të brishta dhe të ndjeshme ndaj krizave politike dhe bllokimeve të mundshme institucionale. 

Sipas vlerësimit të Komisionit, Mali i Zi duhet të përmirësojë rekordin e tij në aspektin e ndjekjeve penale dhe dënimeve në rastet e korrupsionit, veçanërisht në një nivel të lartë, si dhe efikasitetin e përgjithshëm të gjyqësorit, duke përfshirë uljen e rasteve të prapambetura. 

Komisioni Evropian vlerësoi se Mali i Zi është i përgatitur në mënyrë të moderuar në fushën e lirisë së shprehjes dhe se është bërë njëfarë progresi në zbatimin e reformave. 

Theksohet veçanërisht se Mali i Zi duhet të vazhdojë të zbatojë vazhdimisht të gjitha ligjet që lidhen me median dhe t’i përafrojë ato më tej me acquis të BE-së – koleksionin e të drejtave dhe detyrimeve të përbashkëta që përbëjnë trupin e ligjit të BE-së duke siguruar kështu emërimin e shpejtë të anëtarëve në Këshillin e Agjencisë për Shërbimet e Medias Audiovizuale (AMU). 

Dokumenti thekson gjithashtu se politika e vizave e Malit të Zi nuk është plotësisht në përputhje me atë të BE-së dhe se Mali i Zi duhet të ndërpresë marrëveshjet e regjimit pa viza me vendet, shtetasit e të cilave kërkojnë viza për të hyrë në BE. 

Shqipëria, e cila ka qenë një vend kandidat për anëtarësim në BE që nga viti 2014, mund të përfundojë deri në fund të vitit 2027. Raporti mbi Shqipërinë vlerëson përparimin e rëndësishëm në disa fusha, të tilla si reforma në drejtësi, lufta kundër krimit të organizuar dhe angazhimi i qeverisë shqiptare për integrimin evropian. 

Megjithatë, Komisioni thekson se zbatimi i reformave dhe konsolidimi i sistemit demokratik të Shqipërisë mbeten kushte themelore, për shembull në sistemin gjyqësor, luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar si dhe polarizimin politik dhe dialogun institucional. 

Ukraina dhe Moldavia: përparim i shpejtë, reforma të vështira 

Raporti i Komisionit tha se Ukraina duhet të përshpejtojë reformat nëse dëshiron të përmbushë qëllimin e saj të vetimponuar për të përfunduar procesin e pranimit në BE deri në fund të vitit 2028. Vendi “ka vazhduar të tregojë qëndrueshmëri të jashtëzakonshme dhe angazhim të fortë në rrugën e saj evropiane pavarësisht përshkallëzimit të luftës së vazhdueshme të agresionit të Rusisë”, vuri në dukje ai. 

Rusia nisi një pushtim në shkallë të plotë të Ukrainës në shkurt të vitit 2022. Sulmi i dha jetë të re përpjekjeve të bllokuara prej kohësh për të përfshirë anëtarë të rinj në bllokun prej 27 vendesh. Brukseli e sheh rritjen e numrit të anëtarëve të tij si një përparësi strategjike përballë agresionit të Kremlinit, me shefen e Zgjerimit të Komisionit të BE-së, Kos, e cila tha se më shumë vende ishte “një mundësi realiste, brenda viteve të ardhshme”. 

Presidenti i Ukrainës, Volodymyr Zelenskyy, i kërkoi të martën kryeministrit hungarez Viktor Orbán të ndalojë bllokimin e përpjekjes së Kievit për t’u bashkuar me BE-në, ndërsa Brukseli mbështeti avancimin e vendit të shkatërruar nga lufta në hapin tjetër pavarësisht shqetësimeve për korrupsion. 

Megjithatë, Brukseli paralajmëroi kundër “kthimit prapa” në përpjekjet kundër korrupsionit pasi Zelenskyy u detyrua të tërhiqte masat për të frenuar pavarësinë e agjencive që merren me korrupsionin për shkak të pakënaqësisë nga mbështetësit e tij evropianë. 

Lidhur me Moldavinë, Komisioni ka vënë në dukje se vendi “ka vazhduar të përballet me sfida të papara si rezultat i luftës së agresionit të Rusisë kundër Ukrainës, përpjekjeve nga Rusia dhe përfaqësuesit e saj për të destabilizuar vendin dhe kërcënimeve për furnizimin dhe sigurinë e saj me energji”. Ai shtoi se “pavarësisht kësaj, Moldavia ka treguar qëndrueshmëri dhe angazhim ndaj reformave”. 

“Moldavia ka bërë përparimin më të madh njëvjeçar nga të gjithë kandidatët”, tha Kos. 

Në Rumaninë fqinje, Ministria e Punëve të Jashtme ka thënë se mirëpret mbështetjen e Komisionit për objektivin e Moldavisë për të përfunduar negociatat e pranimit deri në fillim të vitit 2028. 

Serbia: protestat dhe retorika anti BE pengojnë përparimin 

Në raportin e tij, Komisioni shpreh keqardhjen se zbatimi i reformave nga Serbia “është ngadalësuar ndjeshëm”, për shkak të polarizimit në rritje në shoqërinë serbe mes protestave që kanë përfshirë vendin për një vit. 

Komisioni vuri në dukje “narrativën anti BE të dukshme jo vetëm në mediat serbe, por edhe të përdorur nga mbajtësit e posteve politike, përfshirë në nivelet më të larta”, dhe u kërkoi autoriteteve serbe të “marrin shumë më tepër përgjegjësi për komunikim proaktiv dhe më objektiv mbi procesin e pranimit të Serbisë në BE dhe BE-në, si dhe për luftimin e dezinformimit dhe manipulimit të informacionit”. 

Megjithatë, për Ministrin e Jashtëm, Marko Gjuriç dhe kryetaren e Asamblesë Kombëtare të Serbisë, Ana Brnabiç, mesazhi më i rëndësishëm për Serbinë në raport ishte se Serbia është gati të hapë grupin 3 të procesit të pranimit (“Konkurrueshmëria dhe Rritja Gjithëpërfshirëse”), dhe se vendi ka përparuar në një numër fushash. 

Brnabiç u pajtua me vlerësimin e Komisionit se Serbia ka ngadalësuar reformat. “Ajo me të cilën pajtohem plotësisht – dhe është me të vërtetë një kritikë – është se ne kemi ngadalësuar reformat. Dje, presidenti Vuçiç e përsëriti këtë dhe u bëri thirrje të gjitha institucioneve kompetente të bëjnë gjithçka që munden për të përshpejtuar reformat tona”, tha ajo. 

Duke iu përgjigjur pyetjes së një gazetari në lidhje me nevojën për të ndryshuar narrativën shpesh negative për BE-në në Serbi – e cila ishte gjithashtu një nga kritikat e Komisionit Evropian – Brnabiç tha se pajtohej me këtë. “Ne duhet të bëjmë një përpjekje për të ndryshuar narrativën ndaj BE-së dhe për të pasur një narrativë shumë më pozitive – ose të paktën shumë më pak kritike – për BE-në, pa asnjë dyshim”, tha ajo. 

Raporti gjithashtu shqyrtoi Kosovën, një vend kandidat potencial për në BE, duke thënë se pavarësisht “sinjalizimit të saj të qartë të angazhimit ndaj vlerave të BE-së”, ajo po përjeton një ngadalësim në ritmin e reformave për shkak të ngërçit politik pas zgjedhjeve të shkurtit të kaluar. 

Bosnje-Hercegovina: rruga drejt stabilitetit 

Pavarësisht krizave politike dhe reformave të ngadalësuara në Bosnje-Hercegovinë (BH), raporti i Komisionit nxjerr në pah mundësitë që mund të përshpejtojnë procesin e pranimit. 

Ai thekson se mosmarrëveshjet politike kanë ndikuar negativisht në progres, duke rezultuar në vonesa të reformave – por është regjistruar edhe progres i prekshëm, veçanërisht në harmonizimin e legjislacionit në fushat e mbrojtjes së të dhënave dhe kontrollit kufitar, si dhe në nënshkrimin e një Marrëveshjeje Statusi me Agjencinë Evropiane të Rojës Kufitare dhe Bregdetare ”Frontex”. 

Pavarësisht sfidave, Komisioni vlerësoi BH për paraqitjen e Agjendës së Reformës, duke sinjalizuar gatishmërinë e saj për reforma të mëtejshme. Megjithatë, sfida kryesore mbetet zbatimi i ligjeve të reformës gjyqësore, të cilat duhet të jenë plotësisht në përputhje me standardet e BE-së për të mundësuar përparim të vazhdueshëm në procesin e negociatave. 

Shefja e diplomacisë së BE-së, Kaja Kallas tha se BE mbetet e përkushtuar ndaj stabilitetit të BiH dhe se reforma gjyqësore, së bashku me emërimin e një kryenegociatori për procedurat me BE-në, mbetet çelësi për përparim të mëtejshëm. 

Maqedonia e Veriut: harmonizim i fortë në politikën e jashtme 

Për Maqedoninë e Veriut, raporti tha se është e rëndësishme që vendi të përparojë dhe të finalizojë të gjithë punën përgatitore në lidhje me standardet e hapjes për grupin e bazave. U vlerësua për ruajtjen e marrëdhënieve të mira me vendet e tjera në zgjerim dhe për vazhdimin e angazhimit të saj në nismat rajonale. 

Komisioni gjithashtu i kërkoi vendit të “miratojë ndryshimet përkatëse kushtetuese” të nevojshme për të përparuar, për shembull duke “përfshirë në Kushtetutë qytetarët që jetojnë brenda kufijve shtetërorë dhe që janë pjesë e popujve të tjerë, siç janë bullgarët”. 

Pas një takimi me homologun e tij gjerman, Johann Wadephul në tetor, ministri i Jashtëm bullgar Georg Georgiev tha se Sofja dhe Berlini gjithashtu ndajnë pikëpamjen se Maqedonia e Veriut duhet të ndryshojë kushtetutën e saj si një hap i parë drejt hapjes së bisedimeve të pranimit në BE. 

Komisioni tha se vendi është angazhuar në mënyrë aktive me Planin e ri të Rritjes për Ballkanin Perëndimor dhe ka filluar të zbatojë katër shtyllat e planit të integrimit gradual me tregun e vetëm të BE-së, integrimin ekonomik rajonal, reformat themelore dhe rritjen e mbështetjes financiare. 

“Maqedonia e Veriut ruajti përputhjen e saj të plotë me politikën e përbashkët të jashtme dhe të sigurisë të BE-së, duke përfshirë luftën e agresionit të Rusisë kundër Ukrainës, duke dërguar një sinjal të fortë të zgjedhjes së saj strategjike të pranimit në BE dhe duke treguar veten si një partner i besueshëm”, thuhet në raport. 

Gjeorgjia dhe Turqia: të veçantët? 

Ndërsa pati reagime pozitive për disa vende në rishikimin vjetor, pamja për Gjeorgjinë ishte e zymtë pasi qeveria e vendit të Kaukazit është përpjekur ashpër të kundërshtojë kundërshtarët dhe është zhvendosur drejt Moskës. “Gjeorgjia nuk ka një rrugë të qëndrueshme drejt BE-së në këtë fazë, përveç nëse kushtet ndryshojnë në mënyrë dramatike. Tani është një vend kandidat vetëm në emër”, tha Kos. 

Turqia njihet gjithashtu për një hap prapa në standardet e të drejtave themelore dhe shtetit të së drejtës. Ndërkohë, vendi po përpiqet gjithashtu të bëhet pjesë e Veprimit të Sigurisë për Evropën (SAFE) të BE-së prej 150 miliardë eurosh – një mekanizëm që synon forcimin e aftësive mbrojtëse evropiane. Edhe pse Turqia teknikisht është e kualifikuar për të hyrë në iniciativën SAFE, ajo kërkon miratimin nga të gjithë 27 anëtarët e BE-së – diçka që Greqia ka kërcënuar ta bllokojë. 

Çfarë vjen më pas për aspirantët e BE-së? 

Bashkimi me BE-në përfshin vite negociatash të mundimshme dhe reforma të mëdha, dhe vendet mund të vonohen nga shumë çështje gjatë rrugës. Edhe pasi një vend kandidat të kalojë të gjitha pengesat negociuese, bashkimi kërkon ende mbështetje unanime nga shtetet anëtare ekzistuese të BE-së. 

Siç e tha ministri i Jashtëm polak Radoslaw Sikorski “anëtarësimi në BE nuk është një detyrim, por një zgjedhje e lirë e bërë nga një vend dhe qytetarët e tij.” Polonia është ndër vendet që theksojnë se zgjerimi duhet të shoqërohet me respektim rigoroz të standardeve demokratike, shtetit të së drejtës dhe koherencës strategjike dhe se mosmarrëveshjet dypalëshe nuk duhet të bllokojnë progresin në anëtarësim. 

Për herë të parë, Komisioni tani ka shprehur nevojën që traktatet e ardhshme të pranimit të përmbajnë “mbrojtje më të forta” kundër mosrespektimit të angazhimeve të marra gjatë negociatave të pranimit për të “siguruar që të ruhet dinamika pozitive në sundimin e ligjit, demokracinë dhe të drejtat themelore”. 

Në sytë e shumë vëzhguesve, BE-ja ka nxjerrë një mësim të dhimbshëm, pasi vende si Hungaria kanë penguar punën e bllokut, ndërsa janë tërhequr nga shteti i së drejtës. 

Sipas agjencisë franceze të lajmeve AFP, Brukseli po shqyrton gjithashtu nëse duhet t’u mohojë të drejtën e vetos vendimeve anëtarëve të rinj në fusha si politika e jashtme për disa vite, pasi ata të anëtarësohen. Analiza e marrë nga ATSH