Kur György Matolcsy u largua nga drejtimi i Bankës Kombëtare të Hungarisë (MNB) në fillim të marsit, banka publikoi një deklaratë të shkurtër duke premtuar se do të “forcojë besueshmërinë dhe besimin”.
Dy javë më vonë, auditorët shtetërorë publikuan tre raporte të gjata për bankën qendrore dhe fondacionet e lidhura me të, duke shpallur prova për “shkelje të shumta të dyshuara penale” dhe paraqitën kallëzime penale në zyrën e prokurorisë.
Vetë Matolcsy nuk është akuzuar për ndonjë shkelje, por kryeministri i Hungarisë, Viktor Orban, është distancuar me shpejtësi nga njeriu që dikur e përshkruante si “dora e djathtë” e tij.
“Duket se György Matolcsy mund të sulmohet,” tha Orban në një podcast në prill. “Ligji vlen njësoj për të gjithë, pa përjashtime… Qeveria nuk mund të mbahet përgjegjëse për bankën qendrore.”
Por vetë kryeministri po has vështirësi për të shmangur fajin për gjendjen e ekonomisë.
“Sistemi i bashkëpunimit kombëtar” i partisë së tij, nën të cilin interesat politike, publike dhe private supozohet se janë të përputhura, duket i financuar dobët dhe i paaftë të prodhojë përfitimet ekonomike që e ndihmuan Orbanin të bëhej lideri më jetëgjatë i BE-së.
“Hungaria ka ngecur në një rreth vicioz që nga pandemia,” tha këtë vit drejtori ekzekutiv i Transparency International, Jozsef Peter Martin. “Korrupsioni ka minuar prodhimin ekonomik të vendit.”
Kostoja e shërbimit të borxhit të Hungarisë, rreth 5% e PBB-së, është më e larta në BE. Çmimet e produkteve bazë, si ushqimi, janë shumë më të larta se disa vite më parë, ndërsa çmimet e shtëpive dhe qiratë janë rritur ndjeshëm, duke goditur më së shumti shtresat e varfra, rurale dhe më pak të arsimuara që përbëjnë bazën zgjedhore të Orbanit.
Këto shtresa po shikojnë me zemërim në rritje teksa sjelljet e elitave të lidhura me Orbanin dokumentohen nga gazetarë investigativë në internet. Ndërkohë, varësia e Hungarisë nga energjia ruse dhe afërsia e Orbanit me Vladimir Putinin kanë tensionuar më tej marrëdhëniet me BE-në, e cila tashmë po mban miliarda euro financime për shkak të dështimit të Budapestit për të zbatuar reformat.
Përpjekjet e Orbanit për të sjellë investime kineze nuk janë materializuar ende në fabrika të mëdha funksionale, ndërsa mbështetja e tij e hershme për Donald Trump nuk ka sjellë përfitime nga SHBA-të.
Njeriu që dikur u lavdërua për nxjerrjen e Hungarisë nga kriza globale financiare tani po rrit pagat për të nxitur konsumin dhe po vendos kontroll çmimesh për të frenuar inflacionin.
“Nuk ka ndonjë koncept real tani, thjesht mbulojnë gropat kur dalin,” thotë David Nemeth, analist kryesor në filialin hungarez të bankës belge KBC. “Rrisin pagat kur detyrohen, shtyjnë investimet për të kursyer… Kjo është më shumë menaxhim krize sesa strategji. Nuk ka ide të reja.”
Matolcsy nuk ishte i disponueshëm për koment, por në kanalin e tij në YouTube i ka përshkruar sulmet ndaj tij si “të rreme, të padrejta dhe pothuajse të pakuptueshme… Shpresoj që të përfundojnë shpejt dhe e vërteta të dalë në dritë.”
Ministria e Ekonomisë nuk iu përgjigj kërkesave të përsëritura për koment, ndërsa zyra e Orbanit tha se nuk mund të komentonte për momentin.
“Grafiku i objektivave të Orbanit njeh vetëm dy variabla,” thotë György Suranyi, profesor finance, ish-guvernator i bankës qendrore dhe dikur këshilltar i kryeministrit. “Nga njëra anë, ai maksimizon votat dhe qëndrimin në pushtet. Nga ana tjetër, ai maksimizon pasurinë personale të rrethit të tij të ngushtë.”
Qëndrimi i tij i gjatë në pushtet ka ushqyer një mendësi afatshkurtër, shton Suranyi, me qytetarët e zakonshëm që po paguajnë gjithnjë e më shumë çmimin. “Fusha si shëndetësia, arsimi, politika sociale apo kërkimi dhe zhvillimi janë në mënyrë të rrezikshme të nënfinancuara sepse nuk shërbejnë qëllimeve të drejtpërdrejta politike afatshkurtra.”
Tani Orban do përballet me zgjedhje kombëtare në prill të vitit të ardhshëm kundër një kundërshtari që aktualisht është rreth nëntë pikë përpara në sondazhe.
Sipas shkencëtarit politik Peter Tölgyessy, një nga mendjet pas kalimit nga komunizmi në vitin 1989 dhe ish-deputet i partisë Fidesz, “duhet marrë seriozisht mundësia e rrëzimit të tij”.
Orban erdhi në pushtet në vitin 2010, kur Hungaria ishte ende duke u rimëkëmbur nga kriza financiare dhe ishte nën kushtet e rrepta të një pakete shpëtimi prej 25 miliardë dollarësh nga FMN, Banka Botërore dhe BE-ja.
Ndërtimi i një ekonomie të re dhe rezistente ishte rruga e Hungarisë për të dalë nga kriza, dhe bileta e Orbanit për të marrë kontroll të plotë mbi flukset financiare të vendit.
Fillimisht si ministër i ekonomisë, Matolcsy ndihmoi Orbanin të hartonte një politikë të pazakontë që shmangu masat shtrënguese dhe në vend të tyre taksoi sektorët e mëdhenj, kryesisht në pronësi të huaj si bankat. Ata shtetëzuan fondet private të pensionit, duke rikuperuar miliarda euro në asete dhe pagesa mujore.
Orban mbështeti Matolcsy-n me vendosmëri gjatë viteve të vështira, duke thënë njëherë se “askush nuk mund të më paguajë mjaftueshëm që të ndahem nga dora ime e djathtë”.
Ata reduktuan ndjeshëm evazionin fiskal dhe rritën pjesëmarrjen në tregun e punës. Në vitin 2013, Hungaria ktheu një suficit buxhetor para interesave të borxhit, u rikthye në tregjet globale të bonove dhe shlyeu borxhin ndaj FMN-së.
Matolcsy nisi një program kredish për rritje, ndërsa Orban vendosi kufizime të çmimeve të shërbimeve për familjet, një masë shumë e popullarizuar.
Pasi u rizgjodhën në prill 2014, ata shndërruan mbi 10 miliardë euro kredi në valutë të huaj në forinta. Kur banka qendrore e Zvicrës hoqi kufirin ndaj euros në 2015 dhe franga u rrit ndjeshëm, veprimi i tyre i parakohshëm ndihmoi Hungarinë të shmangte falimentimet masive.
Strategjia shërbeu jo vetëm për rritje ekonomike. Miliarda euro financime të lira dhe ndihma qeveritare ndihmuan Orbanin të forconte regjimin e tij. Qëllimi ishte të krijohej një elitë e re biznesi besnike ndaj tij.
Një ndër viktimat e kësaj lëvizjeje ishte Lajos Simicska, ish-partneri i tij financiar, i cili u detyrua të shiste pasuritë dhe të largohej nga politika. Ai e quajti Orbanin “pleh” dhe tha: “donim të rrëzonim një diktaturë… por kurrë nuk ishte pjesë e marrëveshjes të ndërtonim një tjetër.”
Në vend të tij erdhën figura të reja si Lorinc Meszaros, një punëtor tubash nga fshati i Orbanit, i cili u bë njeriu më i pasur në Hungari në vetëm pesë vite. Ai ka thënë se suksesin ia detyron “Zotit, fatit të mirë dhe Viktor Orbanit”.
Familja e ngushtë e Orbanit gjithashtu përfitoi. Babai i tij zotëron një gurore që furnizon ndërtimet publike, ndërsa dhëndri i tij, Istvan Tiborcz, është tani një nga 10 biznesmenët më të pasur në Hungari.
Tiborcz është përpjekur të distancohet nga Matolcsy, duke thënë: “Kompania jonë nuk krijon vlerë nga fondet publike… Përdorim burimet tona dhe kredi bankare.”
Megjithatë, ai ende përfiton nga kredi dhe grante të shtetit, përmes bankave si MBH, e krijuar për të financuar elitën e re ekonomike.
Në bankën qendrore, Matolcsy krijoi gjashtë fondacione me mbi 800 milionë euro. Ato investuan në art dhe pasuri të patundshme, por sipas auditorëve, kanë bërë investime të dobëta dhe janë në prag të falimentimit.
Këto skema kanë pasuruar një rreth të ngushtë sipërmarrësish të rinj të lidhur me familjen Matolcsy, të cilët kanë shfaqur pasurinë në rrjete sociale, apartamente luksoze në Nju Jork dhe Dubai, makina sportive etj.
Filma si “Manovra me Rrezik të Lartë” nga Telex dhe “Dinastia” nga Direkt36 kanë grumbulluar miliona shikime në një vend me vetëm 10 milionë banorë.
Ky ekspozim ndihmon edhe kundër edhe pro regjimit. “Orban po thotë: ‘Po, kemi biznesmenë të suksesshëm’. Shumica e votuesve të tij e pranojnë këtë,” thotë Peter Kreko i institutit Political Capital.
Politikat ekonomike ekspansioniste janë bërë shumë të kushtueshme për shkak të rritjes së normave të interesit dhe luftës në Ukrainë. Orban fitoi zgjedhjet e vitit 2022 me një paketë të madhe shpenzimesh fiskale, përfshirë ulje taksash që sipas analistëve ishin një “gabim i madh”.
Kjo shtyu inflacionin e Hungarisë në nivelin më të lartë në BE, me inflacion ushqimor deri në 45%.
Sipas Peter Csanyi të OTP Bank, kompanitë po shtyjnë investimet për shkak të mjedisit të paparashikueshëm.
Por një qeveri e re mund ta rregullojë ekonominë pa masa shtrënguese, thotë Suranyi. Rreth 6-7 miliardë euro mund të ridrejtohen pa prekur standardin e jetesës. Shpenzimet për sport, propagandë dhe pasuri të patundshme mund të shkurtohen, ndërsa 3-4 miliardë euro të tjera mund të vijnë nga fondet e BE-së.
Megjithatë, kjo do kërkonte që Orban të heqë dorë nga baza e gjithë sistemit të tij.
Kundërshtari kryesor është Peter Magyar, kreu i partisë Tisza. Ai premton një “Marrëveshje të Re” për të rindërtuar Hungarinë, me theks te lufta kundër korrupsionit, rimarrja e aseteve të përvetësuara në mënyrë të paligjshme dhe rivendosja e marrëdhënieve me BE-në.
Por ekspertët paralajmërojnë se sistemi Orban është bërë aq i ndërthurur me ekonominë, sa ndryshimet e shpejta mund të shkaktojnë falimentime masive.
Në manifestin e saj online, partia Tisza shkruan: “Shteti hungarez është bërë jo mbrojtës i pasurisë publike, por grabitës i saj… Roli i shtetit nuk është të fshehë vjedhjet, por të rikuperojë pasuritë publike dhe t’i mbrojë ato në të ardhmen nga çdo qeveri, çdo oligark, çdo regjim i korruptuar”.
