“Sistemi i Viktor Orbanit është një autoritarizëm reaksionar, të cilit i shtohet edhe problemi i korrupsionit, sepse klika e kryeministrit ka vjedhur edhe fondet evropiane”.
Ky është përshkrimi i Daniel Cohn-Bendit për vizionin e kryeministrit hungarez, ndërsa në Budapest Parada e Krenarisë zhvillohet pavarësisht ndalimeve.
Ish-deputeti i Gjelbër franko-gjerman, një figurë kryesore në lëvizjen pariziene të vitit 1968, e përcakton “narrativën mbi mbrojtjen e fëmijëve” të përdorur nga Orban si “qesharake”, duke argumentuar se “nuk do të thotë asgjë”.
Zoti Cohn-Bendit, çfarë mendoni për këtë demonstratë?
“Ndalimi i vendosur ndaj këtij marshimi tregon autoritarizmin dhe konceptin retrograd, pra reaksionar, të Orbanit. As Donald Trump nuk guxoi ta ndalonte Paradën e Krenarisë në Shtetet e Bashkuara, edhe nuk duhet të themi kurrë kurrë. Urrejtja e tij ndaj homoseksualëve është e pakuptueshme. Pas këtyre argumenteve qëndron një koncept i shoqërisë që është kryesisht i vjetëruar. E njëjta gjë ndodh në Itali me Giorgia Melonin”.
Por qeveria italiane nuk e ndalon Paradën e Krenarisë.
“Kjo ndodh sepse shoqëria juaj është më e përparuar. Orban bazohet në një sistem shumë më autoritar dhe monolit sesa ai italian. Por kryeministri hungarez dhe kryeministrja italiane janë të ngjashëm në konceptin e tyre të shoqërisë dhe në fjalimet që mbajnë për familjen”.
Përveç protestuesve, dje në rrugët e Budapestit kishte edhe militantë të ekstremit të djathtë, të cilët u përpoqën të bllokonin marshimin.
“Orbani mobilizoi hordhitë e tij, siç bënë Musolini dhe Hitleri. Dhe siç bëri Trumpi. Si mund t’i përshkruani ndryshe ata që sulmuan Kapitolin e SHBA-ve në vitin 2021? Ata përfaqësojnë krahun e armatosur fashist të një ideologjie retrograde”.
A mund të lexohet armiqësia e Budapestit ndaj të drejtave LGBTQ+ si një sfidë ndaj BE-së?
“Për Brukselin, problemi i vërtetë është të sjellë figura si Orbani ose presidenti i Sllovakisë, Robert Fico, përsëri në arsyetim për çështjen e sanksioneve kundër Rusisë. Ky është mundi i madh i BE-së”.
Rasti hungarez tregon gjithashtu se si mbrojtja e lirive dhe të drejtave të njeriut është një temë mbi të cilën Europa ka ende shumë për të bërë.
“Është rezultat i dështimit të Kushtetutës Europiane, edhe pse kemi Kartën e të Drejtave Themelore të BE-së.”
Si duhet të sillet Europa ndaj Hungarisë?
“Nga e gjithë kjo histori, del një problem që askush nuk e ka menduar deri më tani. Kemi parë me Brexit-in që një vend mund të largohet nga Bashkimi Europian përmes votimit, por si mund të përjashtohet një shtet anëtar për mosrespektim të të drejtave themelore? Nuk është e qartë se si të zbatohet një procedurë e tillë. Është kaq e vështirë ta bësh këtë sa udhëheqës si Orban dhe Fico mund t’i lejojnë vetes të veprojnë si të dëshirojnë.”
A po argumentoni se një vend si Hungaria duhet të përjashtohet nga BE-ja?
“Unë kam besuar prej kohësh se ata që tërhiqen nga traktatet dhe Karta e të Drejtave Themelore duhet të përjashtohen. Nuk është e mundur të ndërtohet një Europë me divergjenca të tilla.”
Por dialogu është gjithashtu i nevojshëm në BE.
“Nuk mund të jesh pro ose kundër sundimit të ligjit sepse nuk është më një opinion politik! Vendet kanë rënë dakord për një mënyrë të caktuar se si do të funksionojë BE-ja. Karta e të Drejtave Themelore të Bashkimit Evropian duhet të respektohet nga të gjithë anëtarët. Çfarë duhet të bëjmë nëse nesër një shtet do të ndalojë fenë hebraike? A duhet të flasim me të?”.
Pra, a mendoni se Ursula von der Leyen nuk është mjaftueshëm e ashpër ndaj Budapestit?
“Shumica e Parlamentit Evropian është shumë e dobët. Presidenti i Komisionit Evropian është vetëm maja e ajsbergut. Ekziston një strukturë e tërë që nuk guxon të mbrojë rrënjësisht vlerat e BE-së”.
Duke folur për të drejtat, në SHBA Gjykata Supreme i ka dhënë dritën jeshile heqjes së ius soli, duke i dhënë kështu dritën jeshile Trump-it. Në çfarë lloj momenti po jetojmë?
“Në Perëndim ka një problem në lidhje me mbrojtjen e sundimit të ligjit. Shtetet e Bashkuara janë vetëm një shembull tjetër. Demokracia liberale dhe e hapur nuk konsiston vetëm në zbatimin e votës së shumicës. Ka edhe faktorë të tjerë si ligji dhe ndarja e pushteteve. Por koncepti i Orbanit nuk e respekton sundimin e ligjit. Koncepti i tij i demokracisë bazohet në faktin se të gjithë duhet të rreshtohen me shumicën, madje edhe pakicat”.
Gjatë protestave të majit në Paris, a do ta kishit imagjinuar ndonjëherë një situatë të ngjashme në Perëndim pothuajse 60 vjet më vonë?
“Absolutisht jo. Ne kurrë nuk do ta kishim besuar në mundësinë e të pasurit një president si Trump në Shtetet e Bashkuara”.
Sipas mendimit tuaj, cilat janë shkaqet e kësaj tendence konservatore?
“Është një fenomen i lidhur me ankthin e njerëzve dhe kompleksitetin e ngjarjeve që po ndodhin në të gjithë botën. Kështu, njerëzit mbyllen në një ideologji të caktuar, duke besuar se me një regres të tillë është e mundur të mbrohen më mirë. Ka momente historike, si ato të Republikës së Vajmarit ose Italisë në vitet 1930, në të cilat ndodh një dështim i shoqërisë që çon në një përgjigje autoritare dhe retrograde”.
