Intervistë me Drejtorin e Institutit shqiptar për Studimet Politike. Si e shikon ai ideologjinë e dy partive kryesore në vend, votuesin potencial të tyre dhe elitat politike, pse Shqipëria e ka të vështirë të ndryshojë edhe pas 25 vitesh, por edhe shkaqet e mungesës së kulturës politike demokratike në vend. Për politologun zgjidhja i mbetet vetëm kohës: Ndryshimi do vijë kur të mbarojë cikli i këtyre politikanëve që erdhën më 1990, thotë ai për JavaNews.
Intervistoi Ben Andoni
Afrim Krasniqi ka një mendim të precizuar për gjendjen e politikës shqiptare sepse e shikon në një matricë tejet shkencore. Ai ka një përgjigje të qartë për JAVAnews sa i përket ngushtimit të ndarjes ideologjike por edhe përafrimit të programeve të partive kryesore në vend, që ai e shpjegon si një domosdoshmëri të kohës pasi zgjedhësit kanë të njëjtat shqetësime. Ndërsa shikon edhe një emërues të përbashkët te zgjedhësit, duke mos e pasur parasysh shtresëzimin social në Shqipëri. Duke e precizuar më shumë në rastin shqiptar ku sipas tij “problemi themelor i abuzimit me përfaqësimin politik lidhet me konceptimin e pushtetit si burim fitimi politik e ekonomik dhe jo si shërbim, kontratë shoqërore apo mision. Pavarësisht rotacionit politik partitë tona vijojnë të përdorin të njëjtat forma të marrjes/ruajtjes së pushtetit, kanë thuajse të njëjtën klientelë mbështetëse nga pas, dhe përdorin të njëjtat metoda të ushtrimit arrogant të pushtetit. Nëse do vepronin ndryshe, duke respektuar zgjedhësit, programet, kontratat dhe vlerat morale në vend të natyrës pragmatiste të pushtetit ato në aspektin afatgjatë mund të ndihmonin shumë më tepër në cilësinë e demokracisë dhe përfaqësimit, por do të rrezikonin në aspektin afatshkurtër marrjen/mbajtjen e pushtetit”. Ka një ide gati me parametra matematikë sa i përket tranzicionit politik që do të thotë se: një vend në diktaturë ose në kushtet e Shqipërisë periudhën e demokratizimit e ka të varur me kohën potenciale që i duhet të kalojë në trazicioin, e cila duhet të jetë e njëvlershme me atë të diktaturës.
Dhe ideja është edhe më e qartë kur thotë se pa memorie nuk ka kulturë, dhe kultura politike nuk mund të importohet e gatshme, siç bëhet rëndom tek ne, pasi produkti krijohet nga elitat dhe nga raporti i qytetarëve me pushtetin dhe ekonominë. “Në Shqipëri nuk ka piramidë vlerash, ndaj modeli mbetet tradita autoritariste e kultivuar në familje, në lagje, në shtet e shoqëri, – tradita e të fortit, e atij që ka pushtetin dhe vendos për të tjerët. Në fund të fundit Zogu u largua nga pushteti falë një fuqie të huaj ushtarake, Enveri u largua nga vdekja natyrale, kurse figurat liberale nuk e kanë qeverisur këtë vend më shumë se 6 muaj”.
Në aspektin kulturor, të gjithë procesin e formimit politik të shqiptarëve e shikon si një proces drejt formimit politik, nga një fazë parademokratike ku gjendemi dhe e cila do të zgjasë të paktën, derisa të ndryshojë tërësisht elita politike me formim autoritarist që hyri në politikë në vitet 1990 me premtimin për demokraci dhe që prodhoi një formë eksperimentale dhe të devijuar të demokracisë. Po zgjidhja:
“Zgjidhja është klasike: zgjerimi i demokracisë dhe korrektimi i republikës. E thënë me fjalë të thjeshta, krijimi i kushteve që vota të sjellë ndryshim, që çdo person i pushtetshëm të jetë i pafuqishëm përpara votës së sovranit, dhe që republika të garantojë atë që ka premtuar, – barazi përpara ligjit, përgjegjësi përpara ligjit, institucionet si garanti për stabilitetin dhe demokracinë”, përfundon ai.
Mendoni se mospasja e ideologjive të përcaktuara të krahëve që mëtojnë se përfaqësojnë, i bën të tre partitë kryesore në vend që të abuzojnë me filozofinë e drejtimit në vend?
“Jo. Ngushtimi i ndarjeve ideologjike dhe përafrimi i programeve nuk është vetëm dukuri shqiptare, është tregues i shumicës së demokracive në Evropë. Partitë po bëhen të njëjta sepse votuesit në shumicën e tyre bashkohen rreth të njëjta shqetësimeve dhe se partitë i japin më shumë rëndësi votës nga çdo votues potencial sesa votës identifikuese me programe/identitet të veçantë. Vetë elektorati ynë është gjithnjë e më i njëjtë në formim e kërkesa, pra pa shtresëzim social, pa shtresa të mesme ose të pasura për shkak të meritës apo procesit, dhe kështu, pa treguesit bazë që të mund të formësojnë ideologji të ndryshme. Në rastin shqiptar problemi themelor i abuzimit me përfaqësimin politik lidhet me konceptimin e pushtetit si burim fitimi politik e ekonomik dhe jo si shërbim, kontratë shoqërore apo mision. Pavarësisht rotacionit politik partitë tona vijojnë të përdorin të njëjtat forma të marrjes/ruajtjes së pushtetit, kanë thuajse të njëjtën klientelë mbështetëse nga pas, dhe përdorin të njëjtat metoda të ushtrimit arrogant të pushtetit. Nëse do vepronin ndryshe, duke respektuar zgjedhësit, programet, kontratat dhe vlerat morale në vend të natyrës pragmatiste të pushtetit ato në aspektin afatgjatë mund të ndihmonin shumë më tepër në cilësinë e demokracisë dhe përfaqësimit, por do të rrezikonin në aspektin afatshkurtër marrjen/mbajtjen e pushtetit. Për shkak se ato mendojnë për tani dhe jo për të nesërmen, sillen si të tilla, braktisin identitetin dhe programin si dhe e shohin marrjen e pushtetit si qëllimin kryesor e jetik të tyre”.
Mendoni se është thjesht pasojë e mungesës së kulturës historike apo e një zhvillimi anarko-politik të këtyre 25-viteve, gjendja e politikës së sotme shqiptare?
“ Janë të dy faktorët së bashku. Një vend pa memorie demokratike nuk mund të prodhojë demokraci funksionale, të paktën, pa kaluar po aq periudhë tranzicioni sa periudha pa demokraci. Së dyti, mësimi historik është kundërproduktiv, – politikanët kanë mësuar se sa më arrogant dhe dominues të jetë një politikan/një grup politik në ushtrimin e pushtetit, aq më shumë potenciale ka për kontrollin e pushtetit dhe jetëgjatësinë në pushtet. Së treti, pa memorie nuk ka kulturë, dhe kultura politike nuk mund të importohet e gatshme. Ajo krijohet kryesisht nga elitat dhe nga raporti i qytetarëve me pushtetin dhe ekonominë. Në Shqipëri nuk ka piramidë vlerash, ndaj modeli mbetet tradita autoritariste e kultivuar në familje, në lagje, në shtet e shoqëri, – tradita e të fortit, e atij që ka pushtetin dhe vendos për të tjerët. Në fund të fundit Zogu u largua nga pushteti falë një fuqie të huaj ushtarake, Enveri u largua nga vdekja natyrale, kurse figurat liberale nuk e kanë qeverisur këtë vend më shumë se 6 muaj. Shikoni liderit e sotëm, – janë të njëjtit prej 1990, figura që hynë në politikë për të bërë të kundërtën e modelit të PPSH (partisë në shtet dhe pushtetin personal të përjetshëm) dhe pas 26 vjetësh na kanë prodhuar të njëjtin model por në rrethana të tjera (pushtet personal absolut, përjashtim të kritikëve, identifikim me pushtetin/shtetin dhe konflikt politik me tone ideologjike). Demokracitë funksionale bazohen në institucione të forta dhe politikanë kalimtarë që përdorin vizionet e tyre për konsolidimin e institucioneve, tek ne kemi politikanë të fortë dhe institucione të dobëta, pra politikanë që kërkojnë që institucionet të marrin formën që ata duan, që personalizojnë pushtetin, historinë, politikën dhe mënyrën e jetesës në shoqëri”.
Pakti i vitit 2008 e ka dëmtuar edhe më shumë rrjedhën e politikës shqiptare. Çfarë mund të ishte e dobishme dhe akute në ditët tona, që partitë të rifitonin pak më shumë besim real te njerëzit?
“Zgjidhja është klasike: zgjerimi i demokracisë dhe korrektimi i republikës. E thënë me fjalë të thjeshta, krijimi i kushteve që vota të sjellë ndryshim, që çdo person i pushtetshëm të jetë i pafuqishëm përpara votës së sovranit, dhe që republika të garantojë atë që ka premtuar, – barazi përpara ligjit, përgjegjësi përpara ligjit, institucionet si garanti për stabilitetin dhe demokracinë. Ka një paradoks të madh: të gjithë pranojmë se 2008 ishte zhvillim negativ, por palët që e bënë ende nuk kanë ndryshuar qëndrim dhe as nuk janë penduar. Kjo do të thotë se ato përfituan nga 2008 dhe ndjehen komode me regjimin që krijuan për ta përdorur me rotacion. Në raste të tilla shpresa se ndryshimi vjen nga lart është minimale, dhe reagimi duhet të vijë nga jashtë këtij sistemi të mbyllur dypartiak. Kjo mund të bëhet me nisma për zgjedhjen direkte të Presidentit, për jetësimin real të reformës në drejtësi që e bën të brishtë imunitetin e politikanëve përpara abuzimeve me pushtetin, forcimi i reagimit civil dhe nismat për demokraci në shkolla, në komunitet, në nivele lokale dhe më gjerë edhe në nivele qendrore. Në vende si Shqipëria, kjo kërkon edhe një investim direkt të Perëndimit për më shumë demokraci, gjë që vështirë të ndodhë, për shkak të prioriteteve të tjera paralele dhe për shkak se Shqipëria është aktor pa peshë, rol dhe vëmendje në vendimmarrjet e mëdha. Në aspektin kulturor ky është një proces drejt formimit politik, një fazë parademokratike, e cila do të zgjasë të paktën, derisa të ndryshojë tërësisht elita politike me formim autoritarist që hyri në politikë në vitet 1990 me premtimin për demokraci dhe që prodhoi një formë eksperimentale dhe të devijuar të demokracisë”.
