Një letër e hapur plot ankesa, drejtuar ish-kryeministrit komunist Adil Çarçani, që rezultoi me disa arritje jo pak të rëndësishme, fillimisht në pranverën dhe më pas vjeshtën e vitit 1990. Arben Sulo, studenti i Fakultetit të Inxhinierisë Elektrike tregon për “Gazeta Shqiptare” se këto nisma i paraprinë protestës së studentëve më 8 dhjetori ‘90. Pas kaq vitesh, Sulo gjykon se ajo demonstratë ishte shpërthimi i Lëvizjes Studentore, por aspak ngjarje e një nate a një dite, por diçkaje që kishte filluar të vlonte prej disa kohësh. Sebepi u bë shkëputja e energjisë elektrike, por studenti Arben Sulo u shndërrua në një ndër protagonistët kryesorë e liderët e Lëvizjes Studentore, njëkohësisht edhe ish-anëtar i Komisionit të parë Nismëtar të PD-së, i dekoruar me medaljen “Pishtar i Demokracisë” nga ish-presidenti Berisha në vitin 1992.
Ai rrëfen disa nga kujtimet e asaj periudhe të vështirë, por që solli në vend demokracinë e brishtë shqiptare. Dhe në ditët e para të saj, Arbeni provoi emigrimin në Itali për vite më radhë. U rikthye në Shqipëri sapo PD-ja erdhi në pushtet. Punoi si drejtor në Ministrinë e Mbrojtjes, që drejtohej nga Arben Imami, por u hoq nga puna sapo të majtët erdhën në pushtet. Prej disa muajsh Arben Sulo ka fituar gjyqin me ministrinë që drejton zj.Kodheli, por ende vazhdon të jetë drejtor në rezervë, pasi nuk i është dhënë e drejta për t’u ulur në pozicionin që mbante më parë.
Z.Sulo, cila ishte zanafilla e protestës së 8 dhjetorit ‘90 dhe cili ishte sebepi që ndezi revoltën e studentëve 26 vite më parë?
Po marr shkas nga një përshkrim i atyre ngjarjeve, i bërë nga kryeministri i vendit pak kohë më parë, gjatë prezantimit të një ekspozite të tij në Nju Jork, i cili tha se protestat e studentëve të dhjetorit filluan të frymëzuara nga një takim në Institutin e Lartë të Arteve, në përkujtim të vdekjes së John Lennon. Në vijim bile ka thënë edhe se studentët ishin të pirë, mesa kam lexuar. Demonstrata e 8 dhjetorit 1990 ishte shpërthimi i Lëvizjes Studentore, por aspak ngjarje e një nate a një dite, por diçkaje që kishte filluar të vlonte prej disa kohësh. Kam qenë gjithmonë në rreshtat e parë atë natë që shpërtheu revolta e që në momentet e para kur filluam të grumbulloheshim. Ju siguroj se nuk dinim gjë fare se çfarë bëhej tek Artet, aq më pak të frymëzoheshim prej tyre. Më vonë kam marrë vesh se çfarë ishte bërë atje, diçka në përkujtim të John Lennon, kishin kënduar e ndezur qirinj, komplet tjetër gjë. Sa për frymëzimin, disa prej nesh, ndër të cilët edhe unë, kishim kohë që kishim filluar të lëviznim me iniciativa të ndryshme brenda universitetit. Kujtoj lëvizjen e kursit tonë të IV të Inxhinierisë Elektrike, dega Industri, në pranverën e vitit 1990, letrën që hartuam dhe mbledhjen e hapur bashkë me drejtues të universitetit për kërkesat e ankesat tona, e cila u kurorëzua me disa arritje që tani mund të duken pak të rëndësishme, po në atë kohë ishin shumë të rëndësishme.
Arritëm të hiqnim një pedagog për sjelljet e tij arrogante ndaj studentëve e vendosëm kontrollin tonë nëpër mensat, si rezultat i ankesave tona për ushqimin e keq. Po ashtu, edhe në fakultete të tjera kishte pasur nisma të ndryshme, por po flas për ato që i kam jetuar vetë. Për të vijuar me lëvizje të tjera në vitin e ri shkollor në vjeshtën e vitit 1990, që do të kulmonin në demonstratën e datës 8 dhjetor. Pra, t’i kthehem variantit të kryeministrit tonë mbi lëvizjen studentore, nuk u frymëzuam në 8 dhjetor 1990 nga aktiviteti për John Lennon tek Artet për demonstratën që shpërtheu atë natë, frymëzimin e kishim prej shumë kohësh. Sa i përket faktit që paskemi qenë edhe të pirë, jo vetëm që nuk ishim të pirë, por as të ngrënë siç duhet. Edi Rama nuk ka qenë në 8 dhjetor 1990 te takimi tek Artet e në mos gaboj, nuk ka qenë fare në Shqipëri. U ndala te ky fakt, te kjo tendencë e sulme që vijnë nga të gjitha krahët për të zbehur lëvizjen tonë, me lloj-lloj trillimesh e hamendësimesh, duke zbehur vlerat e saj, nga njerëz që nuk kanë kontribuar në atë periudhë e kanë xhelozi e komplekse, ose kanë urrejtje organike prej prejardhjes së tyre, ose thjesht për t’u bërë protagonistë të diçkaje që nuk kanë qenë. Akoma më e rëndë është kur një përshkrim i tillë vjen nga kryeministri, sepse institucionalizon një qëndrim armiqësor ndaj një ngjarjeje të madhe e aq të rëndësishme në historinë moderne të Shqipërisë.
Ju përmendët një letër të hapur për ish-kryeministrin Çarçani. Kush e ideoi atë dhe çfarë kërkonit përmes saj?
Një lëvizje e rëndësishme që u bë prej fakultetit tonë ishte letra e hapur, drejtuar ishkryeministrit Adil Çarçanit në fillim të vitit shkollor. Në atë letër u bënë kërkesa për përmirësimin e jetesës e në të njëjtën kohë edhe për demokratizimin e jetës në shkollë. Se kush e ideoi atë letër nuk e di, por me sa mbaj mend, atë ide na e solli Pandeli Majko, i cili në atë kohë ishte sekretar i rinisë së fakultetit dhe u diskutua e u shkrua me ne studentët e kursit të 5-të të Inxhinierisë Elektrike, si forca goditëse më aktive e fakultetit edhe për hir të precedentëve që përmenda më sipër. Kjo letër bëri bujë dhe vuri në lëvizje strukturat qeveritare e partiake të asaj kohe. Këto u pasuan edhe me lëvizje të tjera. Dua të kujtoj se prej disa kohësh, pothuaj përnatë hidheshin parulla kundër sistemit. Për t’u përmendur është edhe takimi që bëri Adil Çarçani në paraditen e datës 8 dhjetor me studentët në godinën e vajzave të Inxhinierisë, në të cilin disa studente i folën shumë ashpër. Ngjarjet precipituan po atë mbrëmje, duke arritur kulmin me demonstratën e studentëve.
I rikthehemi mbrëmjes së 8 dhjetorit. Protesta ishte spontane apo e mirorganizuar?
Po, do mundohem të veçoj disa momente kyçe, gjithmonë sipas asaj që kam përjetuar vetë e në këndvështrimin tim. Më sipër përshkrova situatën në prag të shpërthimit të Lëvizjes Studentore. Atë mbrëmje të datës 8 dhjetor 1990 sebepi u bë një prishje në sistemin elektrik, që vijoi me parullat e sharjet kundër sistemit, gjë që ishte bërë gjithmonë e më frekuente në godinat tona. Jo më kot përdora fjalën sebepi, se situata po bëhej përditë e më inkadeshente dhe ishte si puna e fuçisë me barut, që është gati të shpërtheje edhe nën nxitjen e një shkëndije të vogël. Gjithçka filloi në godinat e Inxhinierisë Mekanike- Elektrike e atë të minierave që gjendeshin në pjesën e sipërme të “Qytetit Studenti”. Fakti që ngelëm pa drita bëri që një pjesë e studentëve dolën jashtë godinave, parullat kundër regjimit po shpeshtoheshin, studentët duke qenë bashkë, i jepnin forcë e guxim njëri-tjetrit, e filluam të zbrisnim poshtë duke na u bashkuar edhe studentë të tjerë rrugës e duke u bërë thirrje të dilnin edhe studentëve të tjerë që ishin brenda godinave. Pak më poshtë njoha edhe Azem Hajdarin, i cili kishte hipur në një stol guri duke i folur e inkurajuar turmën, i cili që prej atij momenti u vu në krye të turmës e me të cilin pastaj kam qenë shumë pranë atë natë e në ditët në vijim. Më vonë bëmë thirrje të shkonim drejt qendrës, të dilnim nga “Qyteti Studenti” e rrugës u bëmë thirrje edhe vajzave që të na bashkoheshin e shumë prej tyre iu përgjigjën thirrjes sonë e u bashkuan me ne duke marshuar poshtë drejt qytetit. Pra, kështu lindi. Unë të paktën kështu e përjetova. Sa për organizimin, siç e thashë, nuk kishim asnjë lloj organizimi, hap pas hapi që zbrisnim për të protestuar, rriteshim në numër e i jepnim forcë njeri-tjetrit, më vonë duke u vënë në krye disa prej nesh, pra një organizim spontan.
Ju flisni për organizim spontan e liderë të krijuar aty për aty gjatë protestës. Besoni se kishte edhe të infiltruar nga regjimi mes studentëve?
Spiunët e të infiltruarit kanë ekzistuar në çdo kohë e do të ekzistojnë, për më tepër në atë kohë që Sigurimi i Shtetit ishte kudo. Për këto arsye, nuk mendoj se strukturat e shtetit nuk do përpiqeshin të fusnin brenda nesh elementë për të marrë informacion e kontrolluar sa më shumë të mundnin Lëvizjen. Nuk kam asnjë provë që të më flasë për një skemë e njerëzit e futur, kush e çfarë urdhrash kishin marrë. Po bëj një arsyetim hipotetik e do çuditesha sikur strukturat e shtetit të diktaturës së proletariatit të mos përpiqeshin të bënin një gjë të tillë. Por nga ana tjetër jam i bindur se unë personalisht isha përfshirë aty në mënyrë spontane, i pafutur nga kurrkush e pa asnjë mburojë e jam i sigurt se si unë ishin shumica e studentëve, me të cilët ndanim jetën, vështirësitë, ëndrrat prej shumë kohësh.
Cili ishte konkretisht synimi i protestës?
Thashë se sebepi ishin dritat, por ju përmenda edhe se si prej kohësh po rriteshin lëvizjet e studentëve, me kërkesa në rritje e gjithmonë e më të qarta. Po atë ditë në takimin me Adil Çarçanin, studentët kishin folur shumë ashpër ndaj sistemit. Ne, ndërsa marshonim duke synuar të shkonim në qendër të Tiranës, përveç parullave, këndonim edhe këngë patriotike “… se mjaft në robëri moj e mjera Shqipëri, o djem rrëmbeni pushkët, ja vdekje ja liri..”. Më qartë se kaq, duke konsideruar edhe kohën?! Ju duken këto si kërkesa të thjeshta ekonomike?!
Si vijoi demonstrata dhe si arritët deri te takimi me Alinë atë natë?
Vazhduam të zbrisnim poshtë “Qytetit Studenti”, me synim të shkonim drejt sheshit “Skënderbej” e të na bashkohej edhe populli i Tiranës. Patëm disa pengesa rrugës prej forcave të policisë, erdhi aty edhe ish-ministri i Arsimit, Gjinushi; ish-sekretari KQR, Lisien Bashkurti dhe ndonjë tjetër, që përpiqeshin të na bindnin të ktheheshim. Më vonë erdhi vetë ish-ministri i Brendshëm, Hekuran Isai. I kaluam të gjitha këto pengesa e vazhduam të zbrisnim poshtë jashtë QS, drejt qendrës, derisa na ndali kordoni i forcave speciale, aty ku kthehej rruga drejt Rrugës së Elbasanit që të nxirrte te Liceu Artistik.
A ishit të qartë në idetë tuaja, ndërkohë që kërkonit mbështetjen e banorëve të Tiranës?
Është tamam ashtu e nuk ka asgjë kontradiktore. Ne hap pas hapi që bënim, qartësonim idetë tona se çfarë duhet të bënim e përpunonim strategjinë e veprimit, kush hidhte një ide, dikush një tjetër. Synimi ishte të dilnim në qendër e të protestonim ndaj regjimit, mbi këtë fakt nuk ka pikë dyshimi, parullat që hidheshin e këngët që këndoheshin ishin më se të qarta, ekzistojnë edhe filmime që i vërtetojnë, si psh., në dokumentarin e Blendi Fevziut me rastin e 20-vjetorit të Lëvizjes Studentore. Gjëja tjetër që është instinktive, është instinkti i vetëmbrojtjes, sa më shumë të ishim, aq më të sigurt do ishim e natyrshëm që shpresonim në përkrahjen e popullit të Tiranës, edhe për t’i dhënë forcë protestës edhe për t’u ndjerë më të sigurt.
…Dhe cili ishte rezultati i takimit me ish-presidentin Alia?
Siç e përmenda më sipër, mundëm të kalonim kordonin e parë të policëve pranë ishambasadës italiane e më tej u bllokuam nga forcat speciale diku më poshtë, te kthesa që shkonte drejt Liceut Artistik. Ishte e pamundur t’i çanim ata. Në ato rrethana vendosëm të kërkonim të takonim presidentin, Ramiz Alinë, të vinte aty te ne e ti shprehnim pakënaqësitë e kërkesat tona, bëhet fjalë rreth mesnatës. Pas debatesh e insistimit tonë me Hekuran Isain, pak më vonë ai na thotë se shoku Ramiz kishte pranuar të na takonte, po jo të vinte aty, por një përfaqësi tonën te Korpusi qendror i Universitetit. Zgjodhëm aty përfaqësinë tonë.
Si u zgjodh kjo përfaqësi, mbi çfarë kriteresh?
U zgjodhën studentët më të spikatur të rreshtave të para, plus edhe që kishin kurajë të shkonin në ora 1 të natës të takonin Ramiz Alinë, larg prej turmës së studentëve, pa e ditur si do shkonte e nëse ktheheshim më.
Kush ishin përfaqësuesit e studentëve?
Është e vërtetë, shumë pak është folur edhe sot e kësaj dite nuk dihen të gjitha emrat e atyre, 12 a 13 studentëve që shkuam në atë takim. Unë mbaj mend 6 emra, edhe ata sepse shumica ishte nga fakulteti ynë.
Për cilat arsye?
Nuk di ç’të them. Nuk e besoj se nuk kanë qenë të dokumentuara se kush mori pjesë në takim e çfarë u tha, në atë kohë që dokumentohej çdo gjë. Por, fakti që është lënë në hije tregon se është dashur që të ngelej e tillë. Gjejeni ju që jeni gazetarë të vërtetën nëpër arkiva. Më shumë se shpjegim, është hamendësim i imi e shokëve që kemi folur më vonë. Ai moment ishte heroik e spontan dhe hapi rrugën e procesit-ortek, që ndodhi brenda pak ditëve në vijim. Strukturat që u munduan të influenconin sa më shumë në ngjarjet e mëvonshme për interesat e tyre, i dhanë shumë më tepër vizibilitet takimit të dytë me Ramiz Alinë, i cili përpos vlerës së asaj që u arrit, pluralizmit politik, po që do të arrihej patjetër se tashmë ishin gjithë studentët e Shqipërisë me mbështetjen e popullit të Tiranës e një pjese të madhe të Shqipërisë që e kërkonte dhe e priste, promovoi edhe disa figura që kishin pak lidhje me Lëvizjen. Kishte edhe ndonjë që pas atij takimi humbi fare, por disa prej atyre që përmenda morën nga ai takim një kapital politik që do ta shfrytëzonin shumë më vonë…
Rikthehemi te takimi me Ramiz Alinë…?
Azem Hajdari, Arben Sulo, Arben Lika, Arjan Nika, Artan Asllani, Shpëtim Shkurti. Këta emra mbaj mend, kryesisht se 4 prej tyre ishim të Inxhinierisë Elektrike-Elektronike dhe Shpëtimi në Inxhinieri Mekanike, përveç Azemit, që ishte në Fakultetin e Filozofisë. Përpara se të niseshim, Azemi në mënyrë demonstrative, që e dëgjuan edhe ata të krahut tjetër, u tha studentëve se nëse nuk ktheheshim brenda treçerek ore ose një orë, do të thoshte se na kishin arrestuar e që të shpërthenin. Gjithashtu, kur arritëm te godina ku do të zhvillohej takimi, para se të ngjisnim shkallët e saj, vendosëm se si do silleshim e çfarë do thoshim. Ramë dakord që të mos i parashtronim asgjë konkrete, por t’i kërkonim të vinte të na takonte në “Qytet Studenti”. Kjo për dy arsye: e para, ne ishim të zgjedhur spontanisht të rreshtave të para e nuk kishim tagër të flisnim në emër të gjithë studentëve pjesëmarrës, e dyta ishte edhe për sigurinë tonë, se në “Qytet Studenti” bashkë me studentët ishim më të fortë për t’i paraqitur kërkesat tona, të cilat nuk do ishin më për ushqim e drita. Takimi me Ramizin ishte i shkurtër e me ngarkesë nervozizmi të dukshëm, edhe pse u mundua ta frenonte. Personat që i folën kryesisht ishin Azemi, i cili foli i pari, unë, Arben Lika, Arjan Nika edhe Shpëtimi i tha diçka më duket, përsëris me ç’mbaj mend unë.
Çfarë kërkuat konkretisht nga ish-presidenti?
Pasi Azemi i kërkoi që të takohej me studentët në “Qytetin Studenti” e ai tha se kishte marrë takime shpesh me studentët, e kundërshtova me takt duke i thënë pak a shumë se ata nuk ishin të zgjedhurit tanë e nuk na përfaqësonin. Në vijim ai tha që kësaj radhe do t’i zgjidhnim vetë e pranoi të vinte të na takonte. Ky ishte thelbi i asaj që i kërkuam, pa u zgjatur në detaje. Arritëm atë synim që i vumë vetes para se të shkonim ta takonim e çdo gjë shkoi mirë për ne deri në atë moment të paktën.
Çfarë ndodhi pasi dolët nga takimi?
Shkurtimisht, është e vërtetë që me kthimin tonë te studentët që na prisnin, pas pak plasi dhuna ndaj nesh, goditjet me shkopinj gome e arrestimet e disave prej nesh, me pretekstin e një arme të vjedhur. Një moment tjetër heroik, shumë i rëndësishëm, ishte nata pas shpërndarjes së protestës. Një grup i vogël studentësh, të revoltuar për dhunën që u ushtrua ndaj nesh, e akoma më të vendosur për të mos e lënë me aq, u grumbulluam në sheshin poshtë mensave, duke e gdhirë natën atje e vendosëm të vazhdonim të nesërmen me një demonstratë tjetër akoma më të madhe. Fillimisht i caktuam detyrat njëri-tjetrit, duke filluar që nga ndalimi në mëngjes i studentëve që të mos shkonin në shkollë. Pra, siç ju thashë, u organizuam që të përgatisnim demonstratën e datës 9. Përsa i përket demonstratës së 9 dhjetorit, ajo ishte shumë masive, tashmë me pjesëmarrjen e mijëra studentëve. Na ishin bashkuar edhe studentë nga Tirana dhe nga Kamza, marshuam në Rrugën e Elbasanit deri te Liceu Artistik, ku u ndalëm prej forcave speciale, edhe që u shpërnda pas dhunës së egër që u ushtrua dhe pati edhe disa të plagosur prej saj. Por, tashmë revolta ishte në kulmin e saj, studentët u grumbulluan sërish në “Qytetin Studenti”, të bashkuar e më të vendosur se kurrë për të vazhduar e prej aty do vijonin lëvizjet e iniciativat e tjera, që kulmuan me vendosjen e pluralizmit politik.
Cilët ishin pedagogët e parë që mbështetën studentët dhe si e kujtoni ardhjen e Sali Berishës në “Qytetin Studenti” me 9 dhjetor?
Pedagogët e parë kanë që erdhën kanë qenë Gramoz Pashko, mëngjesin e datës 9 dhjetor dhe në pasdite, pas shpërndarjes së demonstratës, kanë ardhur Sali Berisha, Kujtim Çashku, Besnik Mustafaj e në datën 10 Arben Imami, i cili ishte pedagog tek Artet në atë kohë, si edhe pedagogë e intelektualë të tjerë. Kryesisht, ata na përkrahën pa rezerva, pati edhe shkëmbime mendimesh e debate me ta për çështje të ndryshme, sidomos për kthimin në shkollë kryesisht me Sali Berishën, i cili ishte për vazhdimin e kërkesave, por duke u kthyer në shkollë. Studentët ishin shumë më radikalë e të vendosur për të vazhduar, duke bojkotuar mësimin e duke qëndruar bashkë aty në “Qytet Studenti”. Është edhe normale që të kishte këndvështrime të ndryshme, ngjarjet po zhvilloheshin me një intensitet të paparashikuar e me përmasa në rritje.
Si u arrit pluralizmi politik?
Pas demonstratës, pasditen e 9 dhjetorit studentët u mblodhën përsëri e u zgjodh një komision për të hartuar kërkesat e studentëve. Në mëngjesin e datës 10 dhjetor erdhi fjala se Ramiz Alia do të takonte një përfaqësi të studentëve. Për të hartuar kërkesat tona në variantin përfundimtar, të cilat do t’i bëheshin Ramiz Alisë, u ngarkuan Akli Fundo, Niko Kaçiroti dhe Tefalin Malshyti, kërkesa të cilat kishte filluar t’i shkruante më parë Shinasi Rama. Ndër ato kërkesa, më kryesorja ishte kërkimi i pluralizmit politik. Këto kërkesa u lexuan para studentëve të grumbulluar në shesh dhe morën mbështetjen e tyre. Edhe mbështetja e pedagogëve që erdhën ishte shumë e rëndësishme, ata u njohën me kërkesat tona e shprehën mendimet e tyre e për pjesën më të madhe të gjërave ishin në sintoni me ne, por pluralizmi politik doli e u arrit në radhë të parë prej studentëve, edhe me mbështetjen e pedagogëve, intelektualëve që na u bashkuan e popullit të Tiranës, që na jepte forcë duke ndenjur në shesh me ne. Këto kërkesa u finalizuan në takimin e përfaqësisë së studentëve me R.Alinë në Pallatin e Brigadave, në 11 dhjetor 1990, ku ai u detyrua të pranonte pluralizmin politik.
Si e mbani mend themelimin e PD-së dhe a kishin përvojën e duhur studentët për të krijuar një parti politike?
PD-ja ishte produkt i shpalljes së pluralizmit, partia e parë opozitare dhe produkt i studentëve në radhë të parë dhe intelektualëve që na u bashkuan. Sa për përvojën, askush nuk kishte përvojë në formimin e partive politike, vinim nga një sistem monist, ekzistonte vetëm PPSH. Ndër ne kishte edhe studentë më të mëdhenj në moshë, që për arsye të ndryshme kishin ardhur me vonesë në shkollë, të cilët kishin më shumë përvojë jete, kishte edhe studentë që zotëronin disa gjuhë të huaja e kishin lexuar e mësuar shumë gjëra edhe mbi pluralizmin. Përpos sa thashë, ndër 300 anëtarët e parë të PD, të cilët përbënin edhe numrin minimal të domosdoshëm për t’u miratuar kërkesa për krijimin e partisë, shumica ishin studentë. Nuk ka qenë aq e lehtë në atë kohë të pranoje të anëtarësoheshe. Kam qenë ndër ata që shkoja godinë më godinë për të mbledhur firmat për krijimin e PD, prandaj jua them. Edhe në Komisionin e parë Nismëtar të PD, në të cilin kam bërë pjesë edhe unë, 6 prej tyre ishin studentë e kryetari i parë i PD u zgjodh Azem Hajdari. Programet e para të PD nëpër rrethe u shpërndanë nga studentët dhe disa prej nesh patën një rol shumë të rëndësishëm në krijimin e degëve të PD edhe nëpër rrethe. Prandaj them se studentët, në mënyrë të pakundërshtueshme ishin forca kryesore e PD.
Vite më parë në kujtimet tuaja të atyre viteve keni përmendur një replikë që keni pasur me Azem Hajdarin. Cilat ishin arsyet?
Bëhet fjalë për një ngjarje që ka ndodhur në shkurt të 1991-shit dhe nuk ka lidhje me Lëvizjen Studentore. Megjithatë, meqë më pyetët, po ju them dy gjëra shkurt. Ishte një përplasje brenda PD, janë gjëra normale, nuk mund të shkonin gjërat vaj në atë kohë e të ishim në një mendje për çdo gjë. Po të kthehesha mbrapa në kohë, do ta kisha evituar të kisha dalë kundër Azemit, sepse në themel të asaj përplasjeje ishin interesa të disa individëve për të pasur pozita dominuese në PD, pjesë e të cilave unë u bëra në mënyrë të pavullnetshme, sepse unë isha një i ri idealist, që nuk i mendoja ato gjëra. Këtë gjë ma ka thënë Azemi që atë ditë, por sidoqoftë ai episod nuk e lëkundi miqësinë tonë më vonë.
Edi Rama në atë kohë ka qenë pedagog në ILA, por a u shfaq vërtet kundër diktaturës dhe si është e vërteta e peticionit kundër Hoxhës?
Personalisht e kam hasur Ramën kur kam marrë pjesë në një aktivitet të tyre, ‘Refleksionet’, së bashku me mikun tim Shinasi Rama, në shkurt 1991 në mos gaboj, e ku u godit figura e Enver Hoxhës, bile isha ndër ata që e firmosën dokumentin final pas atij aktiviteti. Personat kryesorë që e drejtonin atë aktivitet ishin Blendi Gonxhja, i cili ishte edhe një ndër studentët më aktivë të Lëvizjes Studentore në atë kohë, Edi Rama, Ardian Klosi. Foli edhe një ish-i burgosur politik, Kasem Trebeshina i cili pati një impakt të madh me ato që tha. Për pyetjen që më bëtë, a ishte Edi Rama kundër diktaturës, përsa kam qenë vetë prezent, një njeri që shprehej kundër diktatorit, detyrimisht pozicionohej edhe kundër diktaturës, sistemit.
Vitet më pas a iu dha rëndësia dhe vendi i duhur Lëvizjes Studentore?
E them me bindje se Lëvizjes Studentore nuk i është dhënë vendi dhe rëndësia e duhur. 8 Dhjetori është shpallur dita e rinisë, por shumë të rinj më shumë e njohin thjesht si ditë pushimi se sa ditën e shpërthimit të Lëvizjes Studentore, që u kurorëzua me pluralizmin politik në Shqipëri, që solli demokracinë edhe pse jo akoma në nivele që do donim, që u solli liritë politike dhe ekonomike. Ato liri që ata i gëzojnë sot si gjëra të zakonshme, pa e ditur se u arritën pas shumë vitesh të dhimbshme me shumë përpjekje, duke rrezikuar jetët tona. Normal që të rinjtë nuk do të dinë gjë, nëse në shkolla nuk studiohet si duhet, kjo për faj të politikanëve, të majtë e të djathtë. Aq më tepër kur Lëvizja Studentore denigrohet me përshkrimin që i bëri kryeministri shqiptar para disa ditësh. Teza se komunizmi do binte, siç kishte rënë e po binte kudo, nuk e zbeh aspak atë. Që të ndodhin ngjarje të mëdha e ndryshime të mëdha, duhet të piqen edhe disa kushte sociale-ekonomike, por kjo nuk u heq meritën individëve protagonistë, të cilët i materializojnë, por edhe i përshpejtojnë ose ngadalësojnë ato procese. Është si t’i mohosh Ismail Qemalit dhe burrave të tjerë që shpallën pavarësinë, meritat me justifikimin se kishte ardhur koha, meqë Perandoria Osmane po perëndonte.
Meqë përmendët se PD ishte produkt i Lëvizjes Studentore, a u përfaqësuan ashtu siç duhet studentët në këtë parti?
Përsa i përket përfaqësimit në PD, edhe pse kjo del pak jashtë temës së kësaj interviste, por për arsyet që përmendët, po i përgjigjem. Mendoj se përfaqësimi ynë në PD ka qenë i pamjaftueshëm, e vjen duke u zbehur gjithmonë.
(Gazeta Shqiptare)/a.k
