Nga Fitim Zekthi
Shumica dhe opozita janë haptas në një konflikt të ashpër mbi reformën në drejtësi.
Ndonëse kanë rënë dakord për tërë ngrehinën e institucioneve të reja, për kompetencat që ato do të kenë dhe për mënyrën se si do ndërveprojnë me njëra tjetrën shumica dhe opozita kanë ngecur në një pikë: si do të formohen institucionet që do të verifikojnë karrierën, punën, të ardhurat dhe aftësitë e gjyqtarëve dhe të prokurorëve dhe do të propozojnë emërimet apo shkarkimet e tyre. Shkurt gjithë debati ka të bëjë me kontrollin e supozuar që do të ketë njëra palë në këto emërime.
Ky është një konflikt i madh dhe duket qartë se opozita nuk do ta pranojë variantin që sipas saj i jep kryeministrit kontroll mbi gjykatat dhe prokurorinë. Në mes të këtij debati gjendet edhe Ambasada Amerikane e cila ka më shumë se një vit që mbështet fuqimisht gjetjen e një marrëveshjeje për një reformë të thellë në drejtësi.
Pas negociatash disa mujore dhe pas dhjetëra takimesh me kryeministrin Rama, kreun e PD-së Basha, deputetë të grupeve parlamentare, komisionin për reformën etj ambasadori Lu ka mbajtur dy qëndrime të forta kohët e fundit. Pas dështimit të takimit Rama-Basha Amabasada Amerikane tha se PD nuk u tregua fleksibël ndërkohë që PS kishte qenë e tillë.
Dy ditë më parë ambasada tha se Basha gjithnjë gjen diçka për të refuzuar. Në rastin e parë PD tha se ajo kishte zgjedhur një formulë të ofruar nga Komisioni Venecias dhe nuk do të pranonte asnjë projekt pa atë formulë e cila sipas saj garanton moskapjen e gjyqësorit nga Rama.
Edhe herën e PD tha thuajse të njëjtën duke shtuar se ishte në kontakt për ato qëndrime me amerikanët. Shumica në qeveri, kryeministri Rama dhe mjaft njerëz të tjerë në shtyp kanë thënë se PD për arsye të sajat po kundërshton amerikanët, është kundër propozimit të amerikanëve, amerikanët janë me PS etj. Shkurt PD është kundër Amerikës, PS është pro.
Ky lloj diskuri e ka shoqëruar gjithnjë Shqipërinë në këto 25 vite pluralizëm. Ky është një diskur tipik për vende të tilla, ku politikanët nuk kanë asnjë kufi apo skrupull në përpjekjet për të arritur qëllimet e tyre, ku për gjithçka faji është tek tjetri dhe ku e vërteta është vetëm në një anë.
Në qoftë se PS ose PD do të ishin proamerikane dhe në anën e Amerikës ato do të mbronin vlerat që mbron Amerika, do të ndërtonin një projekt për drejtësinë sipas parimeve më të larta të së drejtës, të ndarjes së pushteteve, të mbrojtjes së lirive njerëzore etj dhe nuk do të hynin në një konflikt të tillë kaq të shëmtuar. Reforma në drejtësi është në thelb një reformë kushtetuese, një reformë e thellë madje, që do të ndryshojë tërë mënyrën se si ndërtohet dhe funksionon pushteti gjyqësor dhe prokuroria.
Kur Shtetet e Bashkuara të Amerikës po hartonin Kushtetutën që kanë sot (duke shfuqizuar Artikujt e Konfederatës) anëtarët e Konventës ranë dakord që në zemër të projektit të ishte ajo që thuhej në Deklaratën e Pavarësisë se qeveria me tre degët e saj (gjyqësorin, ekzekutivin dhe legjislativin) e merr pushtetin vetëm nga pëlqimi i të qeverisurve.
Pra qeveria nuk ka asnjë pushtet që nuk ia kanë dhënë njerëzit. Projektin e kushtetutës e shpjeguan për qytetarët autorët e tij, tre personalitete të mëdha Xhejms Madison, Aleksander Hamilton dhe John Jay të cilët shkruajtën në shtypin e kohës 85 letra me pseudonimin Publius në mënyrë që publiku të mos e gjykonte shpjegimin dhe kushtetutën nga emri i autorit por veëm nga përmbajtja.
Këto 85 letra (letrat e federalistit) janë sot ese të famshme politike dhe janë dëshmi e sinqeritetit të Konventës për të ndërtuar një projekt që i duhej vendit. Që në fjalitë e para të këtyre letrave çështja që shtrohet nuk është nëse do të miratohet një kushtetutë por nëse shoqëritë do të mund të ndërtojnë me anë të kësaj kushtetute qeveri (gjyqësor, legjislativ dhe ekzekutiv) sipas parimitreflektim dhe zgjedhje apo ato do të ishin të destinuara të vareshin në ndërtimin e tyre ngaaksidenti dhe forca.
Pra të bësh një kushtetutë ku qeveria (gjyqësori, legjislativi dhe ekzekutivi) të jetë rrjedhojë e parimit reflektim dhe zgjedhje dhe jo e aksidentit dhe forcës është tipikisht amerikane. Mbi këto parime është themeluar SHBA dhe këto parime mbron ende sot dhe për to admirohet kudo. Si po bëhet ndryshimi ynë I kushtetutës, a janë emrat që e hartuan projektin aq neutralë sa do të bënin të mundur që ky projekt të gjykohej vetëm nga përmbajtja.
Ndonëse Hamilton, Franklin dhe Jay ishin të respektuar masivisht dhe nuk vihej në dyshim ndershmëria e tyre ata nuk dolën me emër për të mos u gjykuar projekti si i anshëm për shkak të emrit.
Po autorët e kushtetutës tonë sot a gjykohen si të anshëm? A është projekti pasojë i parimitreflektim dhe zgjedhje apo është aksident dhe forcë, a mundëson ky projekt që shoqëria, ky vend, të ndërtojë gjykata, ekzekutiv dhe legjislativ sipas parimit reflektim dhe zgjedhje apo sipas parimit aksident dhe forcë. Parimi i reflektimit dhe zgjedhjes është parimi sipas të cilit një individ, një institucion shqyrton me hollësi të gjitha mundësitë, të gjitha pasojat që sjell secila dhe më pas zgjedh atë që duhet dhe jo atë që do. Mbi këtë parim është hartuar kushtetuta e SHBA-së.
Kjo qe arsyeja pse 55 delegatët e Konventës së Filadelfias shpallën se liria dhe sundimi i ligjit do të jenë idealet e shtetit tonë dhe se gjyqësori i pavarur do të jetë garancia e vetme për këtë. Në konventë pati debate mbi gjykatat pasi ato do të ishin një trupë e pazgjedhur dhe me pushtet të madh por në fund fitoi ideja se çfarëdo pushteti të ketë gjykata ajo do të ketë pushtet më të dobët se dy degët e tjera të qeverisë (ekzekutivi dhe legjislativi).
Në letrën 10 Hamilton shkruan: Gjyqësori nuk ka influencë mbi shpatën apo mbi qesen…. Frika më e madhe duhet të jetë mbi shpatën dhe qesen, pra mbi ekzekutivin dhe legjislativin. Të mbrosh këto parime do të thotë të jesh pro amerikan, do të thotë të jesh me Amerikën.
Është e qartë se projekt reforma është hartuar sipas parimit antiamerikan aksident dhe forcë.
Na duhet një reformë në drejtësi e thellë dhe amerikane. Duhet të jemi vërtet proamerikanë dhe atëherë kur të jemi do të kemi reformë dhe shumë reforma dhe nuk do të kemi mundësi t’i themi askujt se është antiamerikan. / Mapo
