Prej kohësh është përfolur fuqishëm përfshirja e presidentit të Serbisë Aleksandër Vuçiç dhe qeverisë së tij me bandat kriminale në vend, ndërkohë që emri i tij përmendet edhe i lidhur me një nga bandat që ka kryer krimet më makabre në shtetin serb, ku përfshiheshin edhe prerje kokash apo copëtim i mishit të viktimave në makineri industriale dhe hedhje e tyre në Danub.
Gazeta amerikane NewYork Times, ka publikuar ditën e sotme një investigim të hollësishëm të jetës para angazhimit në politikë dhe më pas në poste të rëndësishme, të presidentit serb.
Në një pjesë të investigimit evidentohen prirjet e tij të dhunshme dhe një episod ku ai që udhëheq sot Serbinë u përfshi në një konflikt të dhunshëm me shqiptarët.
Gjithçka duket se e ka pasur zanafillën në një ndeshje futbolli, ndërsa Vuçiç ka qenë pjesë e një grupi huliganësh të cilët synuan goditjen e shqiptarëve etnike dhe “tu jepnin atyre një mësim”.
“Huliganët më të vjetër i thanë B. dhe miqve të tij që të gjenin një grup të ngjashëm të rinjsh që mbështesnin ekipin tjetër kryesor të Beogradit, Partizanin, dhe t’i sfidonin ata në luftime “për të parë se kush është trim dhe kush jo”. Të gjithë huliganët e rinj në tribunën veriore ishin nacionalistë të rinj, tha B., përfshirë Vuçiçin. Ndër thirrjet ishte “Serbi, jo Jugosllavi”.
Pas një loje në vitin 1988 dëgjuam për një përplasje mes serbëve dhe shqiptarëve etnikë. Shkuam “për të gjuajtur” shqiptarët në Beograd pas një loje, me shpresën se do të thyenim disa dyqane dhe t’u jepnim një mësim shqiptarëve. Përfunduan duke bërë sherr në rrugë.
Presidenti Vuçiç ishte gjithashtu në këtë sherr”, shkruan New York Times.
Një të shtunë në mbrëmje në fillim të marsit 2021, presidenti i Serbisë, Aleksandar Vuçiç, u shfaq në televizion live, i ulur në një tavolinë të gjatë prej druri dhe i rrethuar nga kryeministri dhe ministri i brendshëm i vendit.
Vuçiç tha se kishte një njoftim të rëndësishëm për të bërë në lidhje me arrestimin e një bande të krimit, përgjegjës për vrasje të shumta. Ministri i Brendshëm paralajmëroi shikuesit që të largonin fëmijët e tyre nga televizori.
Një seri imazhesh u shfaqën në ekranin pas tij: një kokë e prerë, një trup pa kokë, një bust.
Vuçiç foli ngadalë, shpesh duke ndaluar dhe duke i ngulur sytë në tryezën përballë tij. Ai vlerësoi Policinë dhe agjentët e inteligjencës që hetuan bandën. Ishte një prezantim tronditës, edhe në një vend si Serbia, ku shumë të rritur kanë kujtime të dhimbshme nga luftërat jugosllave të viteve 1990 dhe mizoritë e tyre.
Por konferenca për shtyp ishte vetëm fillimi i një fushate zbulimesh të tmerrshme. Në javët pas arrestimit në shkurt, detaje të reja filluan të dalin në shtyp. Thuhej se banda i kishte joshur viktimat e saj në një “shtëpi tmerri” në periferi të Beogradit, ku ata u torturuan, u copëtuan, e trupat e tyre copëtoheshin përmes një mulli mishi industrial dhe ndonjëherë hidheshin në Danub.
Historia i tmerroi serbët, dhe jo vetëm për shkak të imazheve të tmerrshme. Kreu i bandës ishte një huligan trupmadh futbolli dhe trafikant kokaine i quajtur Veljko Belivuk, i mbiquajtur “Problemi”, tashmë një figurë e njohur në Beograd.
Ai ishte akuzuar më parë për vrasje dhe një sërë krimesh të tjera të rënda, por asnjëherë nuk kaloi shumë kohë në burg. Ai u përfol se kishte marrëdhënie të mira me Policinë dhe shërbimet e inteligjencës serbe.
Ai dhe njerëzit e tij ishin fotografuar në shoqërinë e njerëzve të fuqishëm, përfshirë djalin e presidentit, Danilo Vuçiç.
Pas konferencës për shtyp, Belivuk ofroi anën e tij të historisë në një seancë gjyqësore me dyer të mbyllura. Ai tha se banda e tij ishte organizuar “për nevojat dhe me urdhër të Aleksandër Vuçiçit”, referuar transkripteve të gjykatës.
Ai përshkroi disa nga punët që banda pretendonte se kishte bërë për qeverinë, si frikësimi i rivalëve politikë dhe ndalimi i tifozëve që të këndonin kundër Vuçiçit në ndeshjet e futbollit – një shërbim i vlefshëm në një vend ku stadiumi mund të krijojë ose rrëzojë një president.
Belivuk paralajmëroi se nëse Vuçiç vazhdonte procedurat e tij kundër tij, ai do të kishte shumë më tepër për të thënë për kreun e shtetit.
Vuçiç kundërshtoi me zemërim çdo lidhje me vrasësit. Por ai dukej se e merrte personalisht çështjen Belivuk, duke pretenduar se ishte një komplot kundër tij.
“Unë e ftoj atë të më vrasë. Nuk kam asnjë problem me këtë, sepse është më mirë të bëhesh mish i grirë se sa të lihen këta bastardë të sundojnë Serbinë”, tha ai.
Me afrimin e gjyqit, filluan të dalin fakte në lidhje me lidhjet midis bandës dhe anëtarëve të ndryshëm të administratës së Vuçiçit, të cilët duket se e kanë monitoruar, ndihmuar dhe mbrojtur.
Belivuk u shfaq, nganjëherë, si binjaku i errët i presidentit, një njeri që mishëron pjesën kriminale të një shteti që është bërë vazhdimisht më autokratik gjatë dekadës së fundit.
Vuçiç, i cili ka qenë president që nga viti 2017 ka thënë prej kohësh se ai dëshiron ta udhëheqë vendin e tij, ende ndër më të varfrit në Evropë, drejt prosperitetit dhe anëtarësimit më të madh në Bashkimin Evropian. Në të njëjtën kohë, ai ka zbrazur shumë nga institucionet demokratike të Serbisë dhe bandat e stilit mafioz që shpesh duket se veprojnë pa u ndëshkuar.
Çështja Belivuk, me fjalë të tjera, nuk është thjesht një përrallë e zhurmshme për prerje koke dhe kokainë. Gangsterizmi që ka lulëzuar nën regjimin e Vuçiç, së bashku me kërcënimet periodike të Serbisë për të “mbrojtur” serbët etnikë gjetkë në rajon, përfundimisht mund të zbërthejë zgjidhjen që rivendosi paqen në Ballkan në vitin 1995.
Evropianët janë shumë të vetëdijshëm për këtë, siç është edhe Vladimir Putin, që ka arsye për t’i ndarë dhe shpërqendruar. Kremlini ka një histori të gjatë të mbështetjes së nacionalistëve serbë si sllavë – kjo falë luftës së Ukrainës – për të nxitur telashe në Ballkan.
Por rreziqet për Evropën janë më të thella se kaq: marka e shovinizmit etnik dhe demagogjisë së Vuçiçit i bën jehonë asaj të aleatit të tij Putin dhe përhapja e demokracisë joliberale – tashmë duke mbledhur forcë në pjesë të kontinentit – përbën një kërcënim të barabartë, ndoshta më ogurzi. Rasti Belivuk ka hapur një dritare drejt një të ardhmeje të zymtë të mundshme, në të cilën Vuçiç minon projektin evropian nga brenda, duke ndërtuar një shtet ku demokracia është një fasadë dhe bandat kriminale përdoren për të përhapur frikën. Kjo do të ishte mjaft shqetësuese.
Ndodh gjithashtu të jetë e njëjta taktikë e përdorur nga njerëzit që e futën Ballkanin në një luftë katastrofike tre dekada më parë.
Në kohën kur Belivuk bëri paraqitjen e tij të parë publike në sallën e gjyqit tetorin e kaluar, ai kishte fituar tashmë një lloj fame makabre. Ai u fut në dhomë me pranga, i veshur me një bluzë të bardhë polo dhe xhinse. Pavarësisht nga përmasat e tij, një burrë i madh, ai dukej çuditërisht si një foshnjë me përmasa të mëdha, sikur një jetë plot me dhunë të mos i kishte lënë asnjë përshtypje.
Ai dhe rreth 30 të pandehur të tjerë, kryesisht burra me tatuazhe dhe kokë të rruar, dukeshin çuditërisht të relaksuar, duke buzëqeshur dhe duke biseduar dhe duke i hedhur disa ofendime rastësore njëri-tjetrit. Ndoshta ata prisnin që ky gjyq të përfundonte siç kishin përfunduar shumica e tyre të mëparshëm, me gabime procedurale, prova të gabuara dhe lirim të parakohshëm.
Pas disa formaliteteve, një prokuror u ngrit për të lexuar aktakuzën. Kur ai përshkroi sesi Belivuk dhe “togeri” i tij goditën një viktimë ” me sëpatë dhe i prenë kokën”, ai u mërzit. Kur Belivuk doli nga kafazi për të bërë rrëfimin e tij, ai shtrëngoi foltoren me të dyja duart.
“Banda ishte një projekt shtetëror që në fillim”, tha ai.
Ai rrëfeu disa nga shërbimet që kishte ofruar dhe madje përshkroi një takim që pretendonte se kishte pasur me Vuçiçin në një shtëpi private në Beograd, duke dhënë adresën e rrugës dhe numrin e banesës dhe emrin e pronarit.
“U takuam atje vetëm një herë, sepse ‘shefi’ pretendonte se nuk do të ishte mirë që dikush të na shihte apo filmonte bashkë”, tha ai.
Vuçiç i mohoi menjëherë akuzat dhe madje ofroi t’i diskutonte ato me hetuesit dhe t’i nënshtrohej një testi gënjeshtre. Ligjërisht, asnjë zyrtar i lartë nuk është paditur, madje shumë pak janë marrë në pyetje. Rëndësia e çështjes Belivuk qëndron diku tjetër.
Mbështetja që Belivuk dhe miqtë e tij morën nga policia dhe ministria e brendshme gjatë dekadës së fundit është dokumentuar mjaft në dëshmitë e gjykatës, përgjimet telefonike dhe fotografitë.
Sugjerimi se e gjithë kjo mund të kishte ndodhur pa dijeninë e Vuçiçit shkakton të qeshura në Beograd.
Para se Vuçiç të bëhej president, ai ishte kryeministër dhe një dekadë më parë ai riorganizoi shërbimet e sigurisë së Serbisë. Ai tani ushtron pothuajse kontroll total mbi pothuajse çdo aspekt të jetës publike. Nga Parlamenti, gjykatat, policia, biznesi, Vuçiç trajtohet me nderim. Në fakt, arrestimi i Belivuk dhe bandës së tij mund të jetë një nga vendimet e pakta kyçe të viteve të fundit që Vuçiç nuk i kontrolloi. Pjesa më e madhe e provave në këtë rast vjen nga një ekip zyrtarësh të policisë evropiane, të cilët u hasën me grupin rastësisht.
Ata kaluan dy vjet duke u përpjekur të dekriptonin një aplikacion për mesazhe telefonike të quajtur Sky-EÇ, i cili ishte një mjet i preferuar i trafikantëve të kokainës në portet e kontejnerëve të Evropës Veriore. Kur më në fund kuptuan kodin, ata zbuluan shumë më tepër se një rrjet lokal kokaine. Me të paktën 70,000 përdorues, Sky doli të ishte një “Rossetta Stone” virtuale për botën e globalizuar të krimit të organizuar, me mesazhe grafike dhe fotografi.
“Është sikur të qëndronit jashtë një shtëpie në errësirë, dhe tani keni hyrë brenda dhe keni ndezur dritat”, tha një zyrtar nga Europol. Sky nuk ishte aplikacioni i parë që u akuzua nga zbatimi i ligjit për furnizim të bosëve të drogës. Por ishte më popullorja. Kompania, e themeluar nga një sipërmarrës i teknologjisë në Vankuver në vitin 2010, mburrej se kriptimi i saj me katër shtresa ishte i pathyeshëm.
Pjesa më e madhe e provave të Sky rezultoi se ishin nga Ballkani, dhe veçanërisht nga Serbia.
Edhe pse policia serbe në fund arrestoi Belivuk dhe bandën e tij, ata duket se e kanë bërë këtë me ngurrim. Ditë përpara arrestimit të tij, ai dhe ‘nëntogeri’ i tij u lejuan të largoheshin nga vendi për në Malin e Zi, një qendër tjetër për trafikun e drogës.
Autoritetet malazeze thanë se dështoi një përpjekje për t’i vrarë; një prokuror malazez tha për mediat lokale se “disa struktura sigurie” në Serbi fshiheshin pas komplotit, i cili mund të jetë konceptuar për të shmangur rrëmujën e një gjyqi.
Gjatë 9 viteve në pushtet të Vuçiçit, huliganët serbë të futbollit dhe bandat kriminale që mbivendosen me ta, janë përfshirë në politikën e paqëndrueshme etnike të rajonit dhe kanë ndihmuar në nxitjen e kryengritjeve serbe në vendet e tjera të Ballkanit. Disa prej tyre shprehin besnikëri ndaj Rusisë.
Disa serbë i janë bashkuar grupit paraushtarak Wagner, i cili ka historinë e vet të punësimit të kriminelëve dhe ka postuar video rekrutimi në gjuhën serbe për luftën në Ukrainë.
Ndonëse Vuçiç e kritikoi qëllimin e grupit, Serbia mbetet midis Rusisë dhe Perëndimit. E gjithë kjo e vendos Vuçiçin në një pozitë me fuqi të jashtëzakonshme. Në një krizë, ai mund të vendosë nëse rajoni i Ballkanit do të vendoset drejt paqes apo do të kthehet në dhunë.
Rreziqet më të dukshme sot janë të përqendruara në Kosovë, një vend në jug të Serbisë që është etnikisht shqiptar, por që përmban ‘xhepa’ me shumicë serbe, veçanërisht në veri. Udhëheqësit e Serbisë mbeten thellësisht të pakënaqur për shkëputjen e Kosovës nga Serbia pas luftërave jugosllave të viteve 1990 dhe refuzojnë të njohin pavarësinë e saj, e cila u krijua ndërkombëtarisht në vitin 2008.
Skenari që i mban natën zgjuar liderët e Evropës Perëndimore është që Vuçiç, duke përmendur një kërcënim për minoriteti serb, dërgon trupa përtej kufirit dhe anekson veriun e Kosovës.
Serbët në rajon më pas ikin nga shtëpitë e tyre ose kërkojnë më shumë ndryshime kufijsh. Kjo mund të shënojë fundin e Marrëveshjes së Dejtonit, pakti i ndërmjetësuar nga diplomati amerikan Richard Holbrooke, i cili i dha fund luftimeve në 1995 dhe rishikoi hartën e ish-Jugosllavisë. Mund të shkaktohet një luftë tjetër.
Edhe pa dhunë, rënia e rendit të Dejtonit do të forconte politikën e solidaritetit etnik dhe autokracisë në të gjithë Ballkanin.
Një skenar tjetër përfshin fshehjen e qëllimeve irredentiste nga Vuçiç derisa Serbia të jetë pranuar në BE. Ky skenar i “kalit të Trojës” ka fituar besim pjesërisht për shkak të kryeministrit joliberal të Hungarisë, Viktor Orban, një aleat i ngushtë i Vuçiçit, i cili ka lobuar me zell për pranimin e Serbisë.
Ai duket se shpreson se Vuçiç mund të ndihmojë Hungarinë, një anëtare që nga viti 2004, të drejtojë klubin evropian në një drejtim më populist dhe më pak demokratik.
Për të gjitha këto arsye, rasti Belivuk ka qenë një rast i ndjeshëm për gazetarët.
Zona gri mes shtetit dhe mafiozëve në Serbi është reale. Ai është gjithashtu i rrethuar nga mure të jashtme thashetheme dhe paranojë që e bëjnë më të vështirë punën e një gazetari. Duhet të kem folur me një duzinë serbësh, djemtë, bashkëshortët apo fëmijët e të cilëve u vranë në rrethana të dyshimta.
Shumica prej tyre nuk e kishin idenë se cilët ishin vrasësit, por kishin histori të hollësishme për të treguar për zyrtarë të korruptuar, baronë droge, pazare armësh dhe fotografi inkriminuese.
Disa kishin punësuar detektivë privatë. Të gjithë dukeshin të bindur se e vërteta po u mbahej qëllimisht e fshehtë.
Vuçiç ka dhuntinë e demagogut për t’u dhënë jetë stereotipeve poshtëruese. Ai e ka shfrytëzuar shkëlqyeshëm problemin mafioz të Serbisë, duke krijuar një mjedis në të cilin linja e paqartë midis krimit të organizuar dhe shtetit në avantazhin e tij.
Nuk është rastësi që edhe Vuçiç edhe Belivuk filluan aktivitetin e tyre me grupet e tifozëve të futbollit. Ndoshta më shumë se kudo tjetër, stadiumet e futbollit në Serbi janë vende për pushtet në formën e tij më të keqe, një grup rekrutimi për milicitë dhe kriminelët. Stadiumet ishin vendpushimi i nacionalizmit etnik që shkatërroi Jugosllavinë dhe ato emocione të dhunshme i dhanë formë Vuçiçit dhe bashkëkohësve të tij.
Oficerët e policisë rreshtojnë bulevardet dhe ndërsa afrohesh, ka ekipe policie të militarizuara me parzmore dhe mburoja. Tifozët ndonjëherë këndojnë sharje që të kujtojnë ato të përdorura gjatë fushatave të spastrimit etnik të viteve 1990. Besnikëria e ekipit merr një intensitet pothuajse fetar.
Shefi ekzekutiv i Yllit të Kuq të Beogradit, skuadrës më të njohur në Serbi, tha në mënyrë të famshme se Ylli i Kuq “nuk është vetëm një ekip futbolli, ai është një ideologji, një filozofi dhe një simbol kombëtar. Ylli i Kuq është rojtari i identitetit serb dhe besimit ortodoks”.
Huliganët ishin ndër të parët që shkuan në luftë në fillim të viteve 1990 dhe ishin huliganët ata që siguruan forcën e lëvizjes për të rrëzuar njeriun e fortë nacionalist Slobodan Millosheviç një dekadë më vonë. Që atëherë, politikanët serbë kanë frikë nga stadiumi dhe janë përpjekur të mbajnë huliganët në anën e tyre. Të flasësh me huliganët serbë nuk është e lehtë.
Disa janë të rrezikshëm
Shumica e atyre janë të heshtur dhe të kujdesshëm, pa dyshim pjesërisht për shkak të rastit Belivuk.
Gazetari ynë arriti të identifikonte një tifoz që ishte rritur me Vuçiçin.
Pas dy javësh kërkimi, një koleg serb e ndihmoi të gjente atë që kërkonte: një burrë që ishte rritur përkrah Vuçiçit në stadium dhe që ishte i gatshëm dhe i aftë të fliste për origjinën e tyre të përbashkët. Ai ishte një 46-vjeçar që ende i referohet vetes si huligan, megjithëse ka një grua dhe fëmijë dhe rrallëherë futet në zënka. U takuan në një lokal larg lagjes së tij, kështu që ai nuk do të njihej. Ai foli me kusht që të mos e identifikoj, ndaj do t’i referohem si B., iniciali i tij i parë.
Ai ka një trup kompakt dhe një kokë të rruar, dhe ndërsa ecte nëpër lokal, vështrimi i tij ishte aq i drejtpërdrejtë dhe i patrembur. U ulëm dhe porositëm birra.
Ai fliste shpejt në anglisht, duke folur herë pas here edhe në serbisht kur nuk mund të gjente fjalën e duhur në gjuhën angleze.
B. më tha se stadiumi ishte një zonë e rrallë lirie dhe anonimiteti në shtetin komunist të Jugosllavisë të kontrolluar fort. Ishte gjithashtu një vend ku, nga fundi i viteve 1980, mund të shihje vendin duke u shpërbërë dita-ditës. Të rinjtë filluan të formojnë banda dhe të sillnin shkopinj bejsbolli në ndeshje, duke adhuruar anëtarët e bandave të rrugës në filmin amerikan të vitit 1979 “The Warriors”.
Huliganët më të vjetër i thanë B. dhe miqve të tij që të gjenin një grup të ngjashëm të rinjsh që mbështesnin ekipin tjetër kryesor të Beogradit, Partizanin, dhe t’i sfidonin ata në luftime “për të parë se kush është trim dhe kush jo”. Të gjithë huliganët e rinj në tribunën veriore ishin nacionalistë të rinj, tha B., përfshirë Vuçiçin. Ndër thirrjet ishte “Serbi, jo Jugosllavi”.
Pas një loje në vitin 1988, tha B., ai dhe grupi i tij dëgjuan për një përplasje mes serbëve dhe shqiptarëve etnikë. Ata shkuan “për të gjuajtur” shqiptarët në Beograd pas një loje, me shpresën se do të thyenin disa dyqane dhe t’u jepnin një mësim shqiptarëve. Ata përfunduan duke bërë sherr në rrugë.
“Presidenti Vuçiç ishte gjithashtu në këtë sherr. Dhe duhet t’ju them, nuk më pëlqen tani, por ai ishte trim, trim në luftë”, tha ai.
Vuçiç ka thënë se ai ishte në tribuna gjatë një përleshjeje legjendare të futbollit të vitit 1990, që ndonjëherë është përshkruar si fillimi i vërtetë i luftërave ballkanike. Ndodhi gjatë një ndeshjeje mes skuadrave të Yllit të Kuq dhe Dinamo Zagrebit dhe shpejt u shndërrua në një përleshje që përfshiu të gjithë stadiumin. Tifozët nga të dyja anët ishin qartësisht të përgatitur për një betejë: gurë ishin grumbulluar në stadium, gati për t’u hedhur. Dekada më vonë, mediat serbe publikuan foto të paqarta të ndeshjes në të cilat një i ri i dobët, i identifikuar si Vuçiç, shihet në turmë.
Në vitin 1990, dhuna po dilte jashtë kontrollit. Kishte mijëra vandalë të rinj që kërkonin telashe dhe, tha B., dikush duhej “të qetësonte atë grup, sepse Sllobodan Millosheviçi kishte frikë prej tyre”.
Kështu që Millosheviçi, i cili ishte president i Jugosllavisë në atë kohë, zgjodhi një udhëheqës për huliganët. Kjo ishte hera e parë që një lider politik hyri në një marrëdhënie të tillë dhe krijoi një precedent që Vuçiç do të ndiqte më vonë. Njeriu i Millosheviqit quhej Arkan. Ai kishte një fytyrë djaloshare me një buzëqeshje të brishtë që fshihte një prirje për tërbime të dhunshme. Diçka rreth tij kërkonte respekt. Arkani ishte një figurë e njohur e botës së krimit serb, i cili bëri emër me një sërë grabitjesh të guximshme bankash dhe arratisje nga burgu në të gjithë Evropën në vitet 1970 dhe 1980. Ai do të vazhdonte të bëhej një nga kriminelët më brutalë të luftës të dekadës së ardhshme. Fotografitë e grupit të tij paraushtarak, Tigrat, ndihmuan të kthenin opinionin perëndimor në mënyrë vendimtare kundër Serbisë. Në njërën prej tyre shihet një milic serb duke shkelmuar kokën e një boshnjake që po vdes.
“Kështu që Arkani mbledh liderët tanë, u dha atyre një rrogë të mirë që të gjithë të heshtnin dhe i mësoi të mos grindeshin më me njëri-tjetrin, sepse do të na duhej të ltonim për Serbinë,sepse një luftë pritej të ndodhte”, tha ai.
Por nëse stadiumi i futbollit formësoi karakterin e Vuçiçit, lufta ishte vendi ku ai mësoi politikën.
Në vitin 1998, Vuçiç u bë ministër i informacionit nën Millosheviçin, pozicioni i tij i parë i pushtetit real. Ai kryesoi një goditje historike ndaj shtypit, duke vendosur gjoba të mëdha për organizatat që kritikonin qeverinë. Ishte fillimi i një preokupimi me median që do të ndihmonte në përcaktimin e karrierës politike të Vuçiçit.
