Nga Ben Andoni
Për ata që nuk e kanë lexuar, romani i autorit qipriot mund të jetë thjesht një titull më shumë në morinë e librave pafund, që gëlojnë në tregun shqiptar. Kristo Pulla, përkthyesi i njohur i greqishtes, duhet të jetë i pari që e ka shijuar realisht letërsinë e saj të mirë. Një fabul e thjeshtë, e ngritur me idenë e kthimit në kohë, jep linjën natyrore të një personazhi në retrospektivë.
“Ditari i një pabesie” i autorit Emilios Solomou ka merituar Çmimin Evropian për Letërsinë në vitin 2013 dhe kjo i jep një mundësi më shumë që të nderohet nga publiku nga ynë, që është shumë i ndikuar nga çmimet e huaja.
Struktura e librit është pak e ndërlikuar, por kjo ka ndihmuar autorin ta shkriftojë qartë idenë e tij, e cila shtrihet përmes rrëfimit që përfshin tre gra. Në fakt dy syresh dhe njërës fiktive. Ndërthurja e historisë së tyre është e mrekullueshme por edhe jetësore, sepse përball realitete që ne i kemi të gjalla. Jeta familjare ballkanase është e përshkuar me kujdes nga Solomou por edhe përmes një vështrimi shumë të thellë, i cili merr në pasqyrim banorët e Cikladeve të Vogla ku edhe zhvillohen ngjarjet.
Rrëfimi është i ndërtuar në vetën e tretë dhe personazhi duket se është i gdhendur pak me “paragjykim” nga autori. “Është një i majtë me damkë, armik i revolucionit, komunist me të shkuar të provuar, madje para se të lindte. Të gjithë profesorët te të cilët u drejtua për temën, nuk e pranuan. Së bashku me të iku dhe bashkëshortja, meqë iu dha rasti, për t’u specializuar në të drejtën ndërkombëtare. Vendosën lidhje me kundërshtarët e pushtetit që ishin grumbulluar në Munih, dëgjonin emisionet e Deutsche Ëelle kundër juntës ushtarake në Greqi dhe besonin se ndienin që edhe ata po jepnin kontribut me veprimtarinë e tyre për përmbysjen e diktatorëve, të mbyllur në një apartament mikroborgjez”, shkruan nga mesi autori, duke davaritur retë e së kaluarës së personazhit.
Gjithsesi janë tre gra që përbëjnë tre segmente të librit me të cilat ndërtohet një marrëdhënie që shtrihet mes realitetit dhe irrealitetit. Themi irrealitetit sepse gruaja e parë është skeleti i një gruaje të re, që arkeologu, alias personazhi ynë, e gjen me ekipin e vet dhe kulmi i suksesit të tyre në këtë ishull të Cikladeve. Mu kjo parasheh nga autori, si një dimension tjetër fatin e personazheve të sotëm. Ajo e bën ekspeditën e arkeologëve por edhe të gjithë përpjekjen e Dhukarelit me një qëllim, të cilën ai do ta ndjej thellë. Linjat e dytë lidhet me bashkëshorten që ai do ta lerë për një arkeologe dhe e treta vetë gruaja me të cilën ndërton jetën dhe që fundi do t’i japë një vdekje tragjike si skeleti i dikurshëm, ku dallohen shenjat e vrasjes antike.
Por, pas shumë viteve kur kthehet në ishull, ndjehet krejt i vetmuar, kurse banorët, që përcjellin realisht frymën e Ballkanit, tashmë nuk janë më miqësorë me profesorin plak, që bëri gjullurdinë e madhe sipas tyre. Ai do t’ia konfesojë tradhëtinë të shoqes mu në këtë ishull.
Autori në përshkrimin e tij ashtu si bëjnë autorët e mirë, na ka dhënë dhe një pasqyrim të Greqisë të shekullit të shkuar me pak penelata. Mjeshtëria e tij në këtë drejtim është se nuk e zgjat që ta mbushë me detaje lodhëse për të plotësuar përfytyrimin e tij për periudhat historike, por me penelata të shpejta rrëfen mrekullisht historinë.
Ka vende ku struktura e ndërlikuar vërtet e ndih për idenë që të shpalosë por nuk e lë lexuesin ta ndjekë ritmikisht, pasi autori e ngjesh dhe e zgjeron materialin, që administron. Megjithatë personazhet e kursyera, të zgjedhur nga disa grupe shoqërore, e japin shumë mirë peisazhin shoqëror grek dhe më shumë akoma të gjithë realitetin me të cilën arkeologu Dhukareli përballet. Paradoksi është se për shkak të tradhtisë që ka bërë, për Dhukarelin gjërat nuk do jenë më mbroth dhe pakënaqësinë e parë do ta ketë me vetë ekipin e tij, që pak më vonë do të përcillet edhe nga banorët.
Por, jeta është e gjatë. Me kohë dhe me personalitetin e tij, ai do të ndreqë shumë gjëra, kurse banorët do të zbusin gjithçka, sepse instinkti u tregon që falë tij ata janë bërë interesantë për turistët dhe kanë të drejtë. Ndërsa ai gjen respektin ndaj vetes, banorët e falin sepse tek e fundit ai u sjell të ardhura prej turistëve. Ai ngushëllohet me famën e arkeologut të shquar dhe tashmë është i bindur se forcat e errëta nuk do e pengojnë më karrierën e vet. Dhe, në një nga shtjellimet që besojmë se autori e tepron është fundi me gruan e dytë Antigonën që zhduket pa lënë asnjë dhe që shërben për paralelen kryesore me fatin tragjik të skeletit, që është vrarë dikur.
Në jetë e mban vetëm e bija ndërsa kthehet në ishull kur tashmë është plak, gjithsesi, në kulmin e suksesit të vet, që tashmë në pleqësi ai kërkon t’ia gjejë rrënjën fajit të vet dhe pse jo edhe jetës së çuditshme. Shumë nga bashkëkohësit dhe njerëzit që dinë historinë e tradhtisë së tij ndaj të shoqes janë të vdekur prej kohësh, por janë ende syresh të gjallë që kanë treguar historinë e tij. Është një legjendë e gjallë për të mirë dhe të keqe. Por dilema që e mban me gruan dhe nuk është e zgjidhur ka mbetur që të dalë tashmë në muzg të jetës, kur do të gjejë paqësinë dhe hetuesi i thotë se i kanë gjetur të shoqen. Merr sërish rrugën në kthim, tani s’ka më rrëfim për veten për asgjë. Fati i trishtë i është rikthyer. Elementi i ikjes së anijes dhe atë që lë pas, është gati i njëjtë me anijen e vjetër që vjen në fillim…
Mendojmë se është zgjidhje e mirë e TOENA botimi i këtij libri, kurse përpjekja e saj për të sjellë këtë letërsi duhet lavdëruar. Është shumë ballkanase dhe tejet e dashur, ndërsa duam të themi përshëndetjet më të mira për Kristo Pullën, për regjistrin e zgjedhur dhe përkthimin shumë korrekt…
Titulli: Ditari i një pabesie
Autor: Emilios Solomou
Gjinia: Roman
Botimet: Toena
Përkthyes: Kristo Pulla
Faqe:320
Çmimi:1400Lek